Акулалар электрлік импульстарды қалай сезінеді

Мұхит әлемі талай құпияға толы, ал оның ең ерекше әрі ғажайып тіршілік иелерінің бірі – акула. Бұл жыртқыштар өз олжасын қараңғыда да, лай суда да оңай тауып алады және бұл үшін тек көру немесе иіс сезу қабілетімен ғана шектелмейді. Акуланың әлсіз электрлік сигналдарды сезу ерекшелігі оны Жер бетіндегі ең жетілген аңшылардың қатарына қосады. Бірақ бұл таңғажайып механизм қалай жұмыс істейді және неге акулалар қоршаған ортадағы электрлік импульстарға өте сезімтал?

Акулалардың электррецепциясы деген не

Табиғат бұл жануарлардың бойына электр өрісінің тіпті болмашы тербелістерін сезетін арнайы орган сыйлаған. Бұл сезімталдық теңіздегі көптеген басқа тіршілік иелерінің мүмкіндігінен әлдеқайда асып түседі.

• акулалардың басы мен тұмсығында Лоренцини ампуласы деп аталатын ерекше тесіктер орналасқан;
• әр ампула электр тогын өткізетін гель тәрізді сұйықтыққа толы;
• тесіктер жүйкелермен байланысқан, олар электр өрісінің ең кіші өзгерістерін де қабылдайды;
• Лоренцини ампуласымен акула құмға немесе лайға толық жасырынған тіршілік иесін де тауып ала алады.

Бұл жүйе соншалық сезімтал, кейде электрлік сигналдың миллиардтық үлесін де байқауға мүмкіндік береді.

Электррецепция акулаларға не үшін керек

Мұндай органның болуы теңіздегі жыртқышқа тірі қалу жолында үлкен артықшылық береді. Әлсіз электрлік импульстарды ажырату қабілеті түрлі жағдайларда пайдалы.

1. Электррецепция көмегімен акула лай немесе балшық астындағы жасырынып жатқан олжасын таба алады. Балық қозғалмаса да, оның жүйке жүйесі мен бұлшықеттері әлсіз электр өрісін шығарып тұрады, оны акула оп-оңай сезеді.
2. Бұл қабілет кеңістікте бағдарлануға да қажет. Кейбір акулалар Жердің табиғи электр өрісін пайдаланып, алысқа көшу кезінде бағытынан жаңылмайды.
3. Электррецепция серігін тауып, араласуға да көмектеседі. Үйлену кезеңінде еркек пен ұрғашы акула денеден тарайтын электрлік импульстар арқылы бірін-бірі табады.
4. Кейде бұл орган қорғаныс қызметін де атқарады – акулалар табиғи ортаға тән емес электр өрісі бар жерлерден аулақ жүреді.

Мұндай жоғары сезімталдық жыртқыштың табиғи ортасында мүлтіксіз аңшы болуына мүмкіндік береді.

Ғалымдар акуланың электр сезгіштігін қалай дәлелдеді

Бұл балықтардың ерекше мүмкіндіктері тек эксперименттік әдістердің дамуы арқасында зерттелді. Ғалымдар акуланың әлсіз электрлік сигналдарға реакциясын арнайы зертханалық жағдайда тексерді.

• алғашқы тәжірибелер тірі балықтар мен қолдан жасалған ток көздері арқылы жүргізілді;
• акулалар судағы иіс не қозғалысты елемей, электр өрісіндегі ұсақ өзгерістерге тез әрекет ететіні байқалды;
• бұл тәжірибелер кей жағдайда акула үшін электррецепция көруден де маңызды екенін көрсетті;
• зерттеу нәтижелері жыртқыштың қараңғыда да оңай аң аулап, олжа табуын түсіндіруге көмектесті.

Бүгінгі технология арқылы акуланың табиғи ортадағы мінез-құлқы мен сезімталдық ерекшеліктері жан-жақты зерттелуде.

Электррецепцияның шегі мен ерекшелігі

Бұл қабілет қаншалықты керемет болғанымен, оның да шектеулері бар. Кейбір жағдайларда электрлік өрісті сезу қабілеті төмендеуі мүмкін.

1. Электррецепция тек жақын маңда ғана жұмыс істейді. Су ортасында электрлік сигналдар тез әлсірейді, сондықтан акула сигнал көзіне жақын болуы керек.
2. Акуланың түріне байланысты электр өрісіне сезімталдық деңгейі де өзгеше. Таяз суда өмір сүретін акулалар электррецепцияны жиі қолданады.
3. Адам әрекетінен туындайтын электрлік кедергілер акуланы шатастырып жіберуі мүмкін. Мысалы, суасты кабельдері немесе қайық қозғалтқыштары акуланың бағдарын бұзуы мүмкін.
4. Жоғары сезімталдыққа қарамастан, электррецепция толыққанды аңшы болу үшін жеткіліксіз – акула басқа сезім мүшелерін де қатар қолданады.

Осылайша, табиғаттың ең күрделі құралының да өзіндік шегі мен ерекшеліктері бар.

Акулалардың электрлік импульстарды сезу қабілеті – эволюцияның таңғажайып жетістігі. Бұл органның арқасында олар ең күрделі жағдайларда да мінсіз аңшы бола алады. Акуланың сезімтал жүйелерін зерттеу теңіз әлемінің құпияларын ашып қана қоймай, адам баласының жаңа технологиялар ойлап табуына да шабыт береді. Мұндай фактілерді білу Жердегі тіршіліктің тамаша үйлесімін тереңірек түсінуге көмектеседі.