Киттер мұхит арқылы қалай қоныс аударады

Теңіздер мен мұхиттар әлемі көптеген құпияларға толы, олардың бірі — тереңдіктегі алып жаратылыстардың қозғалысы. Киттердің көші — олардың өмірлік циклымен тығыз байланысты бірегей табиғи құбылыс. Бұл жануарлар мыңдаған шақырымды еңсеріп, су кеңістігінде таңғаларлық дәлдікпен бағыт ұстайды. Мұндай алыс сапарлардың себептері мен бағыттары ұзақ уақыт бойы зерттеушілердің қызығушылығын тудырды, ал заманауи технологиялардың дамуы бұл құбылысты тереңірек түсінуге мүмкіндік беруде. Киттердің қайда және не үшін көшетінін түсіну — оларды танып-білумен қатар, олардың популяциясын сақтаудың да маңызды шарты. Енді осы таңғаларлық мінез-құлықтың негізгі аспектілеріне тоқталайық.

Киттер не үшін сапар шегеді

Көші-қонның басты себебі — тіршілік ету мен көбею қажеттілігі. Бұл сүтқоректілер мақсатсыз жүзбейді — олардың бағыты мен уақыты табиғатпен дәл есептеліп құрылған.

Киттердің көшуіне ықпал ететін негізгі себептер:

• көбею үшін жылы су іздеу;
• мол қорек табуға ұмтылу;
• маусымдық суықтан қашу;
• әсіресе жаңа туған төлдерге жыртқыштардан аулақ болу.

Осы факторлардың әрқайсысы олардың қайда және қашан жүзетінін анықтайды. Мысалы, көптеген түрлер қыс мезгілінде экваторға жақын аймақтарға барып, төлдеп, жазда планктонға бай полярлық суларға қайта оралады.

Негізгі бағыттар мен қашықтықтар

Киттердің жүріп өтетін жолдары континенттер арасын жалғайтын орасан кеңістіктерді қамтиды. Кейбір бағыттар спутниктік бақылау мен радиобелгілеу арқылы анықталған.

Келесі мысалдар осының айқын дәлелі:

1. Горбат киттер. Бұл қоныс аударушы түрлер Антарктика мен тропикалық аймақтар арасында қатынап, 8 000 шақырымнан астам жол жүреді.
2. Сұр киттер. Тынық мұхитында тіршілік ететін бұл түр Аляска жағалауынан Мексиканың жылы лагуналарына дейін жыл сайын 10 000 шақырымға дейін жүзеді. Сол жерде балалайды да, көктемде қайта оралады.
3. Гренландия киттері. Бұл солтүстік алыптары Арктика аймағында салыстырмалы түрде шағын қашықтықтарды жүріп өтеді, бірақ маусымдық көшу сипатын сақтайды.
4. Көк киттер. Бұл ең ірі жануарлар қорек — планктонның орналасуына қарай бағыт өзгертеді. Планктон бір орында тұрмайтындықтан, бұл киттер үнемі оның соңынан ілесіп отырады.

Мұндай ұзақ сапарлар көп энергияны талап етеді, алайда киттер ағзасы май қорын тиімді жинап, оны ұтымды пайдалануға бейімделген.

Мұхитта бағытты қалай табады

Шексіз су кеңістігінде ешқандай көрінетін нысансыз жүзу оңай шаруа емес. Бірақ теңіз сүтқоректілері бұл қиындықты табиғи механизмдер арқылы еңсереді.

Киттер үшін бағытты анықтауға көмектесетін негізгі факторлар:

• дыбыстық белгілер мен эхолокация;
• Жердің магнит өрісі;
• Күн мен жұлдыздардың орналасуы;
• судың температурасы мен тұздылығы;
• ағыстардың бағыты.

Ғалымдар киттердің ішкі «компас» жүйесі дәлдігі жағынан адамзаттың навигациялық құрылғыларымен салыстыруға болатынын айтады. Кейбір зерттеушілер бұл жануарлар магнит өрісінің өзгерісін сезіп, соның негізінде өз орнын нақты анықтай алады деп есептейді.

Жол бойындағы қауіптер

Ұзақ қашықтыққа бейімделгеніне қарамастан, киттер көшу барысында түрлі қауіп-қатермен бетпе-бет келеді. Адам әрекетінің салдары теңіз ортасына әсер етіп, бұл жануарлардың амандығына қауіп төндіруде.

Көбіне кездесетін қауіп-қатерлер:

• кеме мен су көліктерімен соқтығысу;
• пластик пен ауыр металлдармен судың ластануы;
• кемелер мен әскери құрылғылардың шуылдаған дыбысы;
• мұхит температурасының өзгеруі;
• киттер шырмалып қалатын балық аулау жабдықтары.

Осындай факторлардың кез келгені көшу бағытын бұзып, кейде жануардың қаза табуына да себеп болуы мүмкін. Сондықтан көші-қон кезеңінде киттерді қорғау шараларын күшейту қажет.

Ғалымдар көші-қонды қалай зерттейді

Бүгінде жаңа технологиялар киттер туралы көп мәлімет алуға жол ашты. Зерттеушілер нақты киттің жүрген бағытын бақылап қана қоймай, олардың мінез-құлқын да талдай алады.

Қазіргі таңда қолданылатын негізгі әдістер:

1. Спутниктік белгілер. Терісіне немесе жүзу қанатына бекітілетін бұл құрылғылар қозғалыс бағыты, тереңдік және жылдамдық туралы мәлімет береді.
2. Гидрофондар. Суасты микрофондары киттердің шығарған дыбыстарын жазып алып, олардың қашан және қайда жүргенін бақылауға көмектеседі.
3. ДНҚ мен микробиом талдауы. Суда қалған іздер арқылы белгілі бір киттің түрін, денсаулық жағдайын және бағыттарын анықтауға болады.
4. Дрондар мен спутниктік түсірілімдер. Ауадағы бейнебақылау алыс аймақтардағы киттерді визуалды бақылауға мүмкіндік береді.

Мұндай тәсілдер жануарлардың тіршілік ерекшеліктерін терең түсініп, оларды қорғауға бағытталған стратегияларды жасауға көмектеседі.

Киттердің көші-қоны — бұл жай ғана маусымдық орын ауыстыру емес. Бұл — физиологиялық, экологиялық және мінез-құлықтық факторлар тоғысқан күрделі үдеріс. Бұл заңдылықтарды түсіну арқылы адамзат теңіз ортасымен үйлесімді өмір сүруге қадам жасайды. Егер мұхиттар мен олардың тұрғындарына жанашырлық танытсақ, болашақ ұрпаққа теңіз байлығын сақтап қалуға мүмкіндік туады.