Микропалеонтология нені зерттейді

Жер бетіндегі тіршіліктің тарихы түрлі ғылыми салаларда жан-жақты зерттеліп келеді. Солардың бірі – микропалеонтология деп аталатын бағыт. Бұл ғылым саласы миллиондаған жылдар бұрын өмір сүрген өте ұсақ организмдердің қазба қалдықтарын зерттеуге маманданған. Көзге көрінбейтін бұл тіршілік иелерінің қалдықтары біздің планетамыздың өткені туралы мол мәлімет береді. Олардың көмегімен ежелгі климатты, географиялық жағдайды және пайдалы қазбалардың орналасуын анықтауға болады. Микропалеонтологияның ауқымы мен маңызын толық түсіну үшін оның зерттеу нысандарын, әдістерін және қолдану салаларын қарастыру қажет.

Микропалеонтология қандай организмдерді зерттейді

Бұл ғылым саласында көбінесе теңіз немесе көл түбіндегі шөгінділерден алынған микроскопиялық қалдықтар зерттеледі. Мұндай үлгілер арнайы құралдармен өңделіп, үлкейтіліп қарастырылады.

• фораминифералар, радиоляриялар мен динофлагелляттар бүкіл әлемнің теңіз шөгінділерінде кездеседі;
• ежелгі теңіздердегі климат жағдайын анықтауға микроскопиялық балдырлар көмектеседі;
• әктасты жыныстардағы біржасушалы жәндіктердің қабықтары судың тереңдігін қалпына келтіруге мүмкіндік береді;
• микропланктон қабаттары мұнайдың пайда болуымен тығыз байланысты;
• белгілі бір түрлердің көптеп кездесуі әртүрлі материктердегі шөгінділер арасындағы байланысты табуға жағдай жасайды.

Осындай қалдықтар стратиграфиялық және геохронологиялық зерттеулерде маңызды рөл атқарады.

Ғалымдар не үшін микрофоссилияларды зерттейді

Өлшемі өте кішкентай болса да, мұндай қазба қалдықтар ғылыми және тәжірибелік тұрғыдан үлкен маңызға ие. Олар күрделі мәселелерді шешуге көмектесетін нақты дереккөз ретінде қолданылады.

1. Микрофоссилиялар шөгінді жыныстардың жасын анықтауға мүмкіндік береді. Әрбір микроорганизм белгілі бір геологиялық дәуірде ғана тіршілік еткендіктен, олардың қалдықтары нақты уақыт аралығын көрсетеді.
2. Микрофауна құрамына қарап, ежелгі климаттық жағдайды қалпына келтіруге болады. Мысалы, кейбір фораминифералар тек жылы теңіздерде, басқалары суық суларда өмір сүрген.
3. Микроорганизмдер арқылы ежелгі теңіздер мен көлдердің тереңдігі, тұздылығы мен жарық мөлшері анықталады. Бұл деректер палеоорта моделін жасау үшін аса маңызды.
4. Мұнай барлау саласында микропалеонтология белсенді қолданылады. Шөгінділердің жасы мен пайда болу жағдайы мұнай кен орындарын табуға көмектеседі.
5. Микрофоссилиялардың таралуына қарап, ежелгі теңіздер мен бассейндердің шекарасы анықталады. Бұл жер бедерінің өзгеруін дәл сипаттауға мүмкіндік береді.

Осылайша, микроскоп астындағы әрбір үлгі бүкіл геологиялық кезеңнің құпиясын аша алады.

Микропалеонтологиялық деректер қайда қолданылады

Жиналған мәліметтер көптеген салаларда, соның ішінде ғылым мен өнеркәсіпте кеңінен қолданылады. Оларды тек зертханаларда ғана емес, нақты практикалық мақсатта да пайдаланады.

• стратиграфтар геологиялық кесінділерді нақтылау үшін микрофоссилияларды қолданады;
• палеогеографтар жойылып кеткен материктер мен теңіздердің картасын құрастырады;
• геологтар пайдалы қазба кен орындарының құрылымын дәлдейді;
• климатологтар ежелгі температура мен атмосфера құрамын микропланктон арқылы зерттейді;
• археологтар қазба қабаттарының жасын анықтауда микропалеонтологиялық әдістерге сүйенеді.

Микроскоппен жүргізілетін бұл зерттеулер экология, геохимия мен теңіз биологиясында да қолданылады.

Микропалеонтологияда қолданылатын әдістер мен технологиялар

Көне микроқалдықтармен жұмыс істеу заманауи зертханалық технологиялар мен дәл әдістемелерді қажет етеді. Үлгілерді өңдеудегі әрбір қадам нәтиженің нақтылығына тікелей әсер етеді.

1. Шөгінді жыныстар физикалық және химиялық жолмен өңделеді. Бұл органикалық қалдықтарды бұзбай, минералдардан ажыратуға мүмкіндік береді.
2. Келесі кезеңде үлгілер жуылып, електен өткізіледі. Қалған құрғақ қалдықтар микроскоптық шыныларға орналастырылады.
3. Зерттеу жарықтық және электрондық микроскоптар арқылы жүргізіледі. Үлкейту арқылы олардың пішіні, құрылымы мен беткі ерекшеліктері талданады.
4. Сандық түсірілім мен автоматты тану технологиялары қолданылады. Бұл үлкен деректер көлемін тез және дәл өңдеуге жағдай жасайды.
5. Алынған нәтижелер халықаралық каталогтармен салыстырылады. Осы арқылы жаһандық стратиграфиялық деректермен байланыс орнатылады.

Осы күрделі әдістер микропалеонтологияны дәл әрі сенімді ғылым саласына айналдырады.

Микропалеонтология арқылы ұсақ тіршілік иелерінің қалдықтарынан Жердің орасан зор тарихын тануға болады. Көзге көрінбейтін қалдықтар ежелгі мұхиттар, климат пен тектоникалық қозғалыстар туралы деректер береді. Бұл сала нақты бақылау мен терең талдауды қажет ететін пәнаралық ғылымға жатады. Оның нәтижелері тек іргелі зерттеулер үшін ғана емес, сонымен қатар практикалық міндеттерді шешуде де маңызды. Бір шаң түйіршігінен басталатын бұл ғылым бүкіл планетаның миллиондаған жылдық эволюциясын қамтиды.