Ыстық елдерде жаңбыр не болады

Ыстық елдер әрдайым күн шуағымен, ерекше табиғатымен және қапырық ауа райымен қызықтырады. Осындай аймақтарда жаңбыр өзге өңірлермен салыстырғанда өзгеше мінез танытады. Климаты құрғақ, күн сәулесі мол аймақтарда жауын-шашынның түсу сипаты, ұзақтығы және табиғатқа әсері ерекше болып келеді. Жергілікті тұрғындар мен жануарлар дүниесі үшін жауын нағыз өмірдің қайнар көзіне айналады. Ыстық елдерде жаңбырмен не болатынын түсіну үшін тропикалық және субтропикалық белдеулердегі ерекше құбылыстарды жақсырақ білу керек.

Ыстық климатта жауынның пайда болу ерекшеліктері

Жаңбырдың түсуіне әсер ететін факторлар ыстық елдерде мүлде басқа. Мұнда көбінесе қысқа, бірақ өте қарқынды нөсер жауады, кейде найзағай да байқалады. Жоғары температура судың топырақтан, өзендер мен өсімдіктерден буға айналуын жылдамдатады. Осылайша атмосфера ылғалға қанығып, белгілі бір сәтте бұлттардан жаңбыр жауа бастайды.

Тропикалық елдерде жауын-шашын маусымдылығы айқын білінеді. Мұнда екі негізгі кезең болады – құрғақ және ылғалды маусым. Ылғалды маусымда тұрақты әрі мол жауын жауады, ал құрғақ кезеңде жауын мүлдем болмайды немесе өте сирек түседі.

Ыстық аймақтардағы жаңбыр қалай өзгереді

Тропиктік және субтропиктік елдерде жауын-шашын келесі ерекшеліктерімен сипатталады:

• су тамшылары жерге жетпей-ақ ауада буланып кетеді;
• жаңбыр көбіне қысқа мерзімді, бірақ өте күшті нөсер түрінде жауады;
• жоғары ауа мен топырақ температурасы жаңбырдан кейін су тез буланып кетуіне себеп болады;
• жаңбырдан соң ауа ылғалдығы күрт өсіп, қапырық сезіледі;
• кейбір өңірлерде «жаңбырсыз жаңбыр» құбылысы байқалады – бұлттардан су жауса да, жерге жетпей ауада буланады.

Бұл ерекшеліктер әсіресе шөл және шөлейт аймақтарда айқын көрінеді, мұнда сирек жауған жауын бірнеше сағаттың ішінде түгел буланып кетеді. Жаңбырдан соң ауадағы ылғалдылық күрт артып, кейде тұман немесе беттердің ылғалдануы байқалады.

Жаңбырдың табиғатқа және адамдарға әсері

Ыстық елдерде жауын-шашын экожүйеге де, адамдардың өміріне де зор ықпал етеді. Жаңбырдан кейін шөл даланың өзі жасыл желекке оранып, жәндіктер мен өсімдіктер жанданады. Жиналған су өзендер мен су қоймаларын толықтырып, егістік жерлерді суару үшін пайдаланылады.

Бұл әсерді түсінікті болу үшін төмендегі нөмірленген тізімге назар аударуға болады:

1. Кепкен өзен арналары мен бұлақтардың жылдам толуы. Қысқа мерзімді жауын су деңгейінің күрт көтерілуіне, кейде тіпті селге себеп болуы мүмкін.
2. Өсімдіктердің қарқынды өсуі. Тіпті қысқа нөсерден кейін де жергілікті флора тез жасылданып, шөлейт өңірлер көгеріп шыға келеді.
3. Жануарлар мен адамдар үшін өмір сүру жағдайының жеңілдеуі. Жаңбыр суы өсімдіктерге ғана емес, жануарларға және тұрмысқа да қажет.
4. Ауаның уақытша салқындауы. Салқын жаңбыр шаң-тозаңды басып, қапырық ауа райын жеңілдетіп, жайлылық сыйлайды.

Жаңбырдан кейінгі табиғаттағы өзгерістер көзге бірден көрініп, қапырықтың өзі жеңілдей түседі.

Ыстық елдердегі жауынның негізгі қиындықтары

Пайдалы жауын-шашынның да ыстық климатта өзіндік қиындықтары бар екенін ескерген жөн:

• жауған су негізінен тез буланып, топырақты толық ылғалдандырмайды;
• су қоймалары әрдайым толыға бермейді, бұл ауыз су тапшылығына әкелуі мүмкін;
• күшті нөсер топырақты шайып, жолдарды бүлдіріп, тіпті ғимараттарға зиян тигізеді;
• қысқа жаңбыр терең топырақ қабаттарына жетпей, жер астын құрғақ күйде қалдырады;
• қатты найзағай мен жел қауіп төндіреді.

Жаңбыр алдында да, одан кейін де жергілікті тұрғындар дайындық жүргізіп, фермерлер әрбір тамшы суды тиімді пайдалануға тырысады.

Ыстық аймақтарда жауын-шашын мен табиғи тепе-теңдік арасында нәзік байланыс орнаған. Мұндағы жауын-шашын өмірге нәр берумен қатар, көптеген қиындықтар мен күтпеген жағдайларды да туындатады. Су ресурстарын ұқыпты пайдаланып, табиғаттағы ылғалдылықты сақтау – осы елдер үшін ерекше маңызды міндет.