Неліктен күн құстарды соқыр етпейді?

Құстар күн сайын көкте ұзақ уақыт қалықтап ұшады, кейде тіпті жарық күнге тура қарауға мәжбүр болады. Адам үшін көзін күнге тіке қарау қауіпті әрі ыңғайсыз, ал құстар үшін күн сәулесі – көзге көрінбейтін кедергі емес. Көпшілік таңданатын сұрақ: құстардың көзі неге шағылыспайды, олар қалайша күннің жарығына қарағанда да көру қабілетін жоғалтпайды? Бұл құбылысты табиғат қалай реттейді және құстардың көзі адамның көзінен несімен ерекшеленеді?

Көру ағзасының ерекше құрылысы

Құстардың көзі сүтқоректілердікінен күрделірек және өзіндік бірқатар анатомиялық ерекшеліктерге ие. Дәл осы айырмашылықтар құстарға күн сәулесінен қорықпай, жарықтан оңтайлы пайдалануына мүмкіндік береді.

• құстардың тор қабығы жарыққа аса сезімтал жасушаларға өте бай, бұл оларға бейнені анық әрі контрастты көруге жол ашады;
• көздің ішінде пектен деп аталатын арнайы құрылым бар, ол тор қабықты қоректендіріп, жарықтың шашырауын азайтады;
• көптеген түрлердің көзінде қосымша қорғаныш қабықшалар болады, олар табиғи сүзгі сияқты ультракүлгін мен артық жарықтан қорғайды;
• құстардың көзіндегі қарашық жарыққа қарай жылдам өзгеріп, көзді жаңа жағдайға лезде бейімдейді;
• мүйізгек қабығында арнайы майлы заттар бар, олар тікелей күн сәулесінің әсерін төмендетеді.

Осы ерекшеліктердің арқасында құстардың көру мүшесі жоғары жарықта да жақсы қорғалған және көру қабілеті жоғалмайды.

Мінез-құлықтық және инстинктивтік қорғаныш механизмдері

Көз құрылымынан бөлек, құстарда күн сәулесінен қорғауға көмектесетін мінез-құлықтық дағдылар мен табиғи инстинкттер қалыптасқан. Бұл дағдылар олардың көруіне қосымша қорғаныш береді.

Құстардың басты әдеттеріне назар аударайық:

1. Құстар күнге тіке қараудан аулақ болып, басының бұрышын өзгертеді. Бұл инстинкт көру қабілетін сақтауға және бағытты анықтауға көмектеседі.
2. Қосымша көз қабығы – мигатикалық жарғақ – жиі жабылып, жарықтың көзге енуін азайтады, жарық сезгіш жасушаларды қорғайды. Бұл қабық әсіресе жылдам қозғалғанда немесе жарық жиі өзгергенде белсенді жұмыс істейді.
3. Көптеген түрлер таңертең немесе кешке, яғни күн сәулесі әлсіз кезде белсенді болады.
4. Кейбір құстар ұшу бағытын және биіктігін жарыққа қарап таңдайды, осылайша күннің көруіне кедергі болуын азайтады.
5. Сайрауық құстар топпен ұшқанда жетекшісі ең ыңғайлы бағытты таңдайды, қалғандары соны ұстап, күн сәулесіне тікелей қарамайды.

Мұндай мінез-құлықтық дағдылар физиологиямен үйлесе отырып, құстардың көруін кез келген жарықта тиімді сақтайды.

Эволюциялық артықшылықтар

Көру қабілетінің дамуы құстарға табиғатта түрлі жағдайларда тіршілік етуге мүмкіндік берді. Көру мүшесінің қорғаныш тетіктері – эволюция барысында қалыптасқан өмірге бейімделудің нәтижесі.

Басты артықшылықтарға мыналар жатады:

• кез келген жарықта сәтті аң аулау;
• жарықта да, көлеңкеде де қауіпке тез әрекет ету;
• ұзақ қоныс аударуда бағыттан жаңылмай, көзқарасын жоғалтпау;
• қатал климатта өмір сүру;
• азықты және жыртқыштарды алыстан көру мүмкіндігі.

Осының бәрі құстардың табиғаттағы саналуандығы мен табыстылығын түсіндіреді.

Табиғат құстардың көру жүйесін жарыққа аса сезімтал әрі қауіпсіз етіп үйлестіре алған. Көздің ерекше құрылысы мен мінез-құлықтық стратегиялардың арқасында құстар күннің жарығынан еш қорықпайды. Бұл – жануарлар әлемінің үйлесімділігі мен күрделілігінің тағы бір дәлелі.