Жер бетіндегі ең ескі ағаш неше жаста?

Табиғатта ұзақ өмір сүретін тірі ағзалар көп болғанымен, дәл ағаштар өзінің ғұмыры мен төзімділігімен ерекше таңғалдырады. Кейбір ағаштардың жасы соншалықты көп, олардың тіршілігі тұтас бір дәуірлер мен өркениеттердің алмасуына куә болғандай көрінеді. Ғалымдар көне өсімдіктердің жасын анықтап, олардың қалайша мыңдаған жыл бойы сақталып қалғанын білгісі келеді. Бұл сұраққа жауап беру оңай емес, себебі кейбір алып ағаштардың жасы мен тарихы олардың діңі мен тамырында жасырынған.

Ежелгі ағаштардың жасын қалай анықтайды

Ұзақ ғұмырлы ағаштардың нақты жасын білу үшін мамандар түрлі ғылыми тәсілдерге жүгінеді. Әр әдістің өз артықшылығы мен шектеуі бар, алайда зерттеушілер ең сенімді әдістерді таңдауға тырысады.

• ағаштың жасын көбіне оның діңіндегі жылдық сақиналар арқылы анықтайды;
• тірі ағашты кесуге болмайтын жағдайда арнайы бұрғы арқылы кішкентай сынама алынады;
• топырақтан табылған көне ағаш қалдықтарының жасын радиокөміртек әдісімен анықтайды;
• клонды жүйелерде ағаштың емес, ең көне тамырдың жасын есептейді;
• көпжылдық бұта түрлерінде өсудің және құрылымның ерекшеліктеріне назар аударады.

Осы тәсілдердің әрқайсысы нақты нәтижеге қол жеткізуге көмектеседі және зерттеулердің қатесін азайтады.

Ең ежелгі ағаш атағына үміткерлер

Жер шарында жасы мың жылдан асатын ағаштар аз емес. Дегенмен, ғылыми тұрғыдан дәлелденген ең көнелері ғана нағыз рекордшы саналады.

1. Ең танымал жеке рекордшы – Калифорниядағы Мафусаил деп аталатын қылқан жапырақты ағаш. Оның жасы шамамен 4850 жылға жетеді. Бұл ағаш мысырлық пирамидалар салынған дәуірде өсе бастаған және әлі күнге дейін таулы өңірде ерекше қорғалып тұр.
2. Клонды жүйелер арасында АҚШ-тың Юта штатындағы «Пандо» атты осина жүйесі көш басында. Мұндағы жеке ағаштар аса кәрі болмаса да, генетикалық колонияның жасы 80 000 жылдан асады. Әрбір дің – ортақ тамыр жүйесінің бір бөлігі.
3. Швецияда 9550 жылдық «Ескі Тикко» деп аталатын шырша бұтасы табылған. Оның тамыры мұз дәуірінде пайда болған, ал жер бетіндегі бөлігі бірнеше рет жаңарып отырған.
4. Кейбір кипарис пен секвойя үлгілері де 3000 жылдан астам уақыт өмір сүрген, бірақ бұл деректердің бәрі бірдей дәлелдене бермейді.
5. Азия мен Австралияда жасы бірнеше мың жылға жететін көне фикус пен эвкалипт ағаштары кездеседі, алайда олардың нақты жасы туралы дерек аз.

Осындай ұзақ өмір сүретін өсімдіктерді зерттеу арқылы ғалымдар Жердің өткені мен көне табиғи жағдайларын біле алады.

Ағаштар неге сонша ұзақ өмір сүреді

Көптеген ағаштардың ұзақ ғұмыры олардың ерекше құрылысы мен өзін-өзі қалпына келтіру қабілетіне байланысты. Табиғи ортада тек ең төзімді организмдер ғана аман қалады.

• ағаштар баяу өседі және қорды үнемді пайдаланады, сондықтан қуаңшылық пен суыққа төтеп береді;
• кейбір түрлердің тамыры ауыр зақымнан кейін де қалпына келе алады;
• қабық пен шайыр діңді зиянкестер мен аурулардан қорғайды, ішкі тіндерді аман сақтайды;
• кейбір ағаш түрлері қалың қабығы арқылы орман өртінен аман қалады;
• ежелгі ағаштардың көбі адам аяғы сирек тиетін, оқшау, таулы жерлерде өседі.

Осы қасиеттердің үйлесімі кейбір өсімдіктерді Жер бетіндегі ең ұзақ жасайтын ағзалар қатарына қосады.

Жердегі ең көне ағаш – табиғат әлемінің ғажайып өкілі ғана емес, сансыз геологиялық дәуірлердің тірі куәгері. Оның жасы арқылы ғалымдар климаттың ауысуы, өсімдіктердің таралуы мен табиғаттың күрделі заңдылықтарын зерттей алады. Осындай көне алыптарды сақтау табиғи мұрамызды қорғауға сеп болады және адамзатты қоршаған ортаға ұқыпты қарауға шақырады. Ежелгі ағаштар арқылы біз алыстағы өткенімен байланыс орнатып, планетамыздың болашағы туралы ойланамыз.