Адамзат бір жылда қанша тонна тамақ тұтынады

Тамақтану – адам өмірінің ең негізгі қажеттіліктерінің бірі. Әрбір тағам таңдауымыз денсаулығымызға ғана емес, сонымен қатар қоршаған ортаға, экономикаға және бүкіл планетаның болашағына әсер етеді. Қазіргі әлемде халық саны үздіксіз артып жатқандықтан, азық-түлікке деген сұраныс пен оны өндіру мәселелері өзекті бола түсуде. Жаһандық статистика жыл сайынғы тұтынылатын тағам көлемін есептеп, оның жалпы салмағын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл көрсеткіштер көбімізге күтпеген әсер қалдыруы мүмкін. Адамзаттың бір жылда қанша тағам тұтынатынын, оның құрылымы мен салдары қандай екенін қарастырайық.

Жыл сайын тұтынылатын тағам көлемі

БҰҰ-ның Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының (FAO) мәліметтері бойынша, адамзат жыл сайын 10 миллиард тоннадан астам азық-түлік тұтынады. Бұл көрсеткіш астық, ет, балық, көкөніс, жеміс, сүт өнімдері мен өңделген тағамдарды қамтиды. Мысалы, бұл салмақ 27 мың «Бурдж-Халифа» ғимаратына тең келеді.

• орта есеппен әрбір адам жылына шамамен 1,3 тонна тамақ тұтынады;
• жер бетінде 8 миллиардтан астам адам бар екенін ескерсек, бұл көлем жыл сайын арта береді;
• бұл есепке шикі өнімдер де, дайын тағамдар да кіреді;
• тұтынудың негізгі бөлігі табысы жоғары елдерге тиесілі;
• дамушы аймақтарда урбанизация мен экономикалық өсу тұтыну қарқынын арттырып жатыр.

Осылайша, жылдық азық-түлік тұтыну – жаһандық ауқымдағы құбылыс.

Жылдық рацион құрылымы

Адам тұтынатын тағам түрлері әртүрлі, ал олардың үлестік салмағы өңірге, мәдениетке және табыс деңгейіне қарай өзгереді.

1. Астық өнімдері басты орынды иеленеді. Бүкіл әлем бойынша күріш, бидай және жүгері – негізгі калория көзі. Әсіресе бұл дақылдар Азия, Африка және Латын Америкасында көп тұтынылады.
2. Көкөністер мен жемістер де маңызды үлеске ие. ДСҰ ұсынған тәуліктік минимум – 400 грамм, бірақ бұл көрсеткіш елге қарай әртүрлі. Еуропа мен Солтүстік Америкада бұл көрсеткіш жоғарырақ.
3. Ет және ет өнімдері аз мөлшерде тұтынылса да, құнды ақуыз көзі. Әлемдік орташа көрсеткіш – адам басына жылына 43 келі ет. Ал дамыған елдерде бұл көрсеткіш 100 келіден асады.
4. Балық пен теңіз өнімдері – жағалау аймақтарында аса маңызды. Жыл сайын әлемде 150 миллион тоннадан астам балық тұтынылады. Алайда балық қоры шамадан тыс аулау салдарынан қысқарып барады.
5. Сүт өнімдері мен жұмыртқа Батыс елдерінің рационында жиі кездеседі. Олар ақуыз бен кальцийдің негізгі көзі. Кей мәдениеттерде керісінше, бұл өнімдер сирек тұтынылады.
6. Май, қант және басқа да калориялы өнімдер көп тұтынылады, бірақ денсаулыққа қауіпті. Мұндай тағамдар семіздік, диабет және жүрек ауруларына әкелуі мүмкін. Дегенмен, олардың үлесі әлі де жоғары.
7. Бұршақ тұқымдастар мен жаңғақтарға қызығушылық артып келеді. Олар өсімдік негізіндегі диета ұстанатындар арасында танымал. Үндістан сияқты елдерде бұл өнімдер күнделікті тамақтың бір бөлігі.

Бұл санаттардың әрқайсысы әлемдегі тамақтану мәдениетінің ажырамас бөлігі.

Тамақ тұтынудың табиғатқа әсері

Азық-түлік көлемінің ұлғаюы табиғи ресурстарға үлкен салмақ түсіреді. Тағам жайдан-жай пайда болмайды – оны өндіру үшін топырақ, су, энергия және көлік қажет.

• жер бетіндегі жарамды жердің 40%-ын ауыл шаруашылығы алады;
• бүкіл тұщы судың 70%-ы егін суаруға жұмсалады;
• ет өндіру – табиғатқа ең көп зиян келтіретін сала;
• жыл сайын 1,3 миллиард тонна тағам ысырап болады;
• тұрақты тамақтану жүйесіне көшу климатқа қысымды азайтады.

Демек, азық-түлік тек адам қажеттілігі ғана емес, жаһандық экологиялық мәселе.

Проблемалар мен теңсіздік

Миллиардтаған тонна азық өндірілгенімен, әлемде аштық пен дұрыс тамақтанбау әлі де шешілмеген мәселе болып отыр. Мәселе – тек көлемде емес, тарату жүйесінде де.

1. 800 миллионнан астам адам тұрақты түрде аштық көреді. Бұл әсіресе Сахарадан оңтүстікке қарай орналасқан Африка елдерінде және Оңтүстік Азияда кездеседі. Себептері – кедейлік, соғыс және климаттық апаттар.
2. 2 миллиардтай адам микроэлементтердің жетіспеушілігіне ұшырайды. Темір, мырыш, йод және В дәрумендері – ағза үшін маңызды. Бұл тапшылық дамыған елдерде де кездеседі.
3. Ал 2 миллиардтан астам адам артық салмақ пен семіздікке шалдыққан. Құрамында қант пен майы көп тағамдар созылмалы ауруларға себеп болады. Бұл денсаулық сақтау жүйесіне үлкен салмақ түсіреді.
4. Тағамға деген көзқарас пен мәдениет елдер арасында қатты өзгереді. Кейбір мемлекеттерде күнделікті калория тұтыну басқа елдермен салыстырғанда 2-3 есе артық. Бұл ауыл шаруашылығы жүйесінде де теңгерімсіздік туғызады.

Ресурстарды әділ бөлу және жауапты тұтыну мәдениетін қалыптастыру – осы мәселелердің шешімі.

Адамзат жыл сайын миллиардтаған тонна тағам тұтынады – бұл тек цифр емес, сонымен қатар жаһандық жауапкершіліктің айғағы. Азық-түлік өндірісі мен оны пайдалану – денсаулыққа, табиғатқа және келешек ұрпақтың өміріне тікелей әсер ететін маңызды сала. Осы көлемдерді зерттей отырып, біз тағам мәдениетін дұрыс бағытқа өзгерте аламыз. Теңгерімді, әділ және тұрақты азық жүйесі болашақтың кепілі болмақ.