Айна аспан туралы 20 қызықты деректер (мираждар)

Адам көзі кейде шындық пен елестің арасын ажырата алмай қалатын сәттер болады. Табиғатта көзбен көргенге сенгісіз ерекше құбылыстар бар, солардың бірі — айналадағы аспан көрінісі, яғни мираж. Бұл – көзге аспан жерге түсіп кеткендей немесе көлденең кеңістікте аспан бейнеленіп тұрғандай болып көрінетін оптикалық иллюзия. Мұндай көрініс көбіне шөлді аймақтарда, теңіз жағасында немесе жазық жерде байқалады. Ол ауа қабаттарының температурасындағы айырмашылыққа байланысты туындайды, мұнда жарық сәулесі әртүрлі тығыздықтағы қабаттардан өткен кезде бағытын өзгертеді. Бұл мақалада біз мираж құбылысы туралы 20 қызықты әрі пайдалы мәлімет жинақтадық – олар бұл құбылысты түсініп, табиғаттың тылсым сұлулығына көз жеткізуге көмектеседі.

1. Айналадағы аспан көрінісі ауа қабаттарының арасында күрт температура айырмашылығы болған кезде пайда болады, әсіресе төменгі қабат жылы, ал жоғарғысы салқын болса. Мұндай жағдайда жарық жоғары қарай қисайып, аспан бейнесінің жерге түскендей әсер береді.
2. Кәдімгі айнадан айырмашылығы – мираж кезінде біз жарықтың шағылуын емес, оның сыну траекториясының өзгеруін көреміз. Яғни көрінген нысан көзге жақын емес, шын мәнінде алыс жерде орналасуы мүмкін.
3. «Фата Моргана» деп аталатын күрделі миражтың түрі бірнеше деңгейлі иллюзия жасап, аспанды сатылы немесе қалқыған етіп көрсетеді. Мұндай құбылыс жиі теңіздер мен жылы асфальт бетінде кездеседі.
4. Мираж тек жазда емес, аязды қыс күндері де көрінуі мүмкін. Егер жер беті мұздай суық, ал оның үстіндегі ауа қабаты жылы болса, жарық бұрмаланып, аспан бейнесі көкжиекте көрінгендей әсер береді.
5. Кейбір адамдар миражды алыстан қарағанда көл немесе шалшық деп қателесуі мүмкін. Әсіресе жазда ұзын тас жолмен келе жатқанда алда су көрінгендей әсер туады, алайда жақындаған кезде ол жоқ болып шығады.
6. Таулы өңірлерде де айналадағы аспан иллюзиясы пайда болады. Жылынған беткейлердің үстінде салқын ауа тұрғанда, кейде төңкерілген аспан көрінісі байқалады.
7. Бұл құбылыстың ғылыми негізі – жарықтың сыну заңы. Яғни жарық бір ортадан екіншісіне өткен кезде бағытын өзгертеді, дәл осы заң кемпірқосақ пен гало сияқты оптикалық құбылыстардың негізін құрайды.
8. Мираж көбінесе жазық, ашық жерлерде жиі кездеседі. Ашық кеңістікте күн сәулесі топырақты қатты қыздырып, ауа айналымының белсенді жүруіне себеп болады.
9. Мұндай көріністер кейде тек белгілі бір бұрышпен қарағанда немесе қозғалыс кезінде ғана көрінеді. Көп жағдайда фотоаппаратпен түсіру үшін арнайы жарық пен бұрыш қажет.
10. Астрономдар да мираж құбылысына тап болуы мүмкін. Күн немесе жұлдыздар көкжиекке жақындаған кезде олардың жарығы бұрмаланып, түрлі пішінге еніп, жалған жарық нүктелері пайда болады.
11. Ұшқыштар да ұшу кезінде бұл құбылысты байқап жатады. Бұл жағдайлар ауа қабаттарының тұрақсыздығын немесе температура айырмашылығын көрсетеді.
12. Ежелгі замандарда адамдар миражды тылсым немесе құдайлық белгі деп қабылдаған. Көптеген аңыздарда аспанда қалқып тұрған сарайлар, кемелер немесе жолдар туралы әңгімелер айтылған.
13. Таң мен кеш кезінде мұндай иллюзиялар ерекше әсерлі болады. Аспан түсінің жылылығынан бейнелер қанық көрініп, аспан екі қабат болып тұрғандай көрінуі мүмкін.
14. Қытай аңыздарында көкжиекте көрінетін «әуе қалалары» туралы жазылған. Ғалымдар бұл мираж әсерінен туындаған елестер болуы мүмкін деп болжайды.
15. Заманауи жоғары ажыратымдылықтағы камералар кейде бұл құбылысты түсіре алады. Мұндай кадрлар шындық пен монтаж арасын ажырата алмай қалатындай әсер береді.
16. Арктика мен Антарктикада да мираж жиі кездеседі. Полярлы күн кезінде күн көкжиекке жақын орналасады, бұл жарықтың ерекше сынуына жол ашады.
17. Айналадағы аспан көрінісі кейде бірнеше секунд қана байқалады. Жел, температура немесе ылғалдылық өзгерсе, иллюзия жоғалып кетеді.
18. XIX ғасыр суретшілері бұл көріністерді өз туындыларына бейнелеуге тырысқан. Олар романтизм бағытымен табиғаттың тылсым әсерлерін жеткізгісі келген.
19. Ғалымдар кейбір жануарлардың да мираж әсерінен адасып қалатынын дәлелдеген. Олар алыстағы суды нақты су деп ойлап, бағдарынан жаңылып жатады.
20. Қазіргі кезде бұл құбылысты зерттеушілермен қатар саяхатшылар, фотографтар мен табиғатты сүйетін жандар да қызығушылықпен бақылайды. Айналадағы аспан — физиканың заңдылықтарына сүйенсе де, көркемдігімен көзді баурайтын табиғат кереметі.

Мираж – біздің сезім мүшелеріміздің шектеулі екенін еске салатын құбылыс. Адам баласы барынша ақылды технологияларды меңгерсе де, табиғаттың өзі әлі де ашылмаған құпияларымен таңғалдырады. Айналадағы аспан көрінісі – соның бір мысалы. Оның табиғатын түсіну бізді қоршаған ортаға деген құрметімізді арттырып, табиғат заңдылықтарын тереңірек ұғынуға мүмкіндік береді.