Акуланың қанша тісі бар және олардың саны неге көп?

Теңіз жыртқыштары адамда әрдайым таңданыс пен үрей сезімін тудырады. Солардың ішінде акулалар ерекше орын алады – олардың күші, жылдамдығы және өткір тістері табиғаттың мінсіз бейімделуінің көрінісі. Бұл жануарлардың аузындағы жүздеген тіс қорқыныш ұялатып қана қоймай, олардың тіршілігін қамтамасыз етеді. Көпшілік акуланың тіс саны мен олардың неге жиі ауысып тұратынын білмейді. Осы қызықты тақырыпты түсіну үшін акуланың анатомиясына және өмір сүру ерекшелігіне үңілу қажет.

Ерекше жақ құрылысы

Акуланың жақ құрылымы басқа балықтар мен сүтқоректілерден едәуір өзгеше. Ол сүйектен емес, шеміршектен тұрады, сондықтан өте икемді және кең ашылады.

• акуланың тістерінде түбір болмайды, олар тек қызыл иекке бекітіледі;
• тістер бірнеше қатарға орналасады, әдетте бес пен он бес аралығында;
• алдыңғы қатар жемтікті ұстауға арналған, артқы қатарлар – қордағы ауыспалы тістер;
• ескі тіс түскен кезде жаңа тіс автоматты түрде алға жылжиды.

Мұндай құрылым акуланы ешқашан тіссіз қалдырмайды. Тіпті күніне ондаған тісінен айырылса да, олардың орны тез толығады.

Акуланың тістері қанша

Тіс саны акуланың түріне және қоректену тәсіліне байланысты өзгереді. Кейбірі ұсақ балықтармен қоректенсе, басқалары ірі жануарларды жаралайды.

1. Құм және риф акулаларында әдетте 250–300 тіс болады. Олардың тістері сүйір әрі иілген, сырғанақ жемтікті ұстауға ыңғайлы.
2. Жолбарыс акулаларында 400-ге жуық тіс бар, олар бес-алты қатардан тұрады. Мұндай тістер қатты қабық пен сүйекті кесуге бейімделген.
3. Ақ акуланың шамамен 300 тісі бар, бірақ өмір бойы олардың жалпы саны 20 мыңнан асады. Әрбір тіс бірнеше апта сайын жаңарып отырады.
4. Кит акуласының тістері өте ұсақ – шамамен 3000 дана, бірақ олар қорек ұстауға арналмаған. Бұл алып тек планктонды сүзеді.

Сондықтан акуланың нақты тіс саны тұрақты емес – олар үздіксіз ауысып тұрады. Бұл ерекшелік оларды табиғаттағы ең тиімді жыртқыштардың қатарына қосады.

Неліктен тісі сонша көп

Акуланың көп тіс иеленуі – эволюцияның нәтижесі. Су астындағы өмір тез қимыл мен дәлдікті талап етеді, сондықтан тістердің сынуы немесе түсуі олардың аңшылық қабілетіне әсер етпеуі тиіс.

• акуланың тісінде эмаль жоқ, сол себепті олар тез мүжіліп, сынып қалады;
• жыртқыш шабуыл кезінде қарсыласымен соқтығысып, жиі жарақат алады;
• тістердің жиі жаңаруы оның әрдайым аңшылыққа дайын болуын қамтамасыз етеді;
• бірнеше қатардың болуы тістің кесу күшін арттырып, «ара пышағы» әсерін береді.

Табиғат акуланың аузын өзін-өзі қалпына келтіретін мінсіз механизмге айналдырған.

Тіс пішіні мен қызметі

Акуланың әр түрінде тіс пішіні оның қоректену тәсіліне қарай өзгереді. Бұл табиғи бейімделудің айқын мысалы.

1. Балықпен қоректенетін акулалардың тістері ұзынша әрі үшкір. Олар жемтікті тесіп, сырғып кетуге жол бермейді.
2. Етпен қоректенетін ірі түрлердің тістері жалпақ және үшбұрышты. Мұндай тістер өткір пышақ секілді етті оңай кеседі.
3. Төменгі қабатта тіршілік ететін, ұлулармен қоректенетін акулалардың тістері жалпақ және мықты. Олар қатты қабықты немесе панцирді уата алады.
4. Терең суда мекендейтін акулалардың тістері ішке қарай иілген. Бұл жемтікті ұстап қалуға және оны жоғалтпауға көмектеседі.

Мұндай әртүрлілік акулалардың өмір сүру ортасына толық бейімделгенін көрсетеді.

Тіс – тіршіліктің кілті

Акуланың тістері тек шабуыл құралы емес, оның өмір сүруінің негізгі кепілі. Оларсыз акула қорек таба алмай, теңіз экожүйесіндегі тепе-теңдік бұзылар еді.

• тістердің арқасында акулалар басқа теңіз жануарларының санын реттеп, экожүйенің тұрақтылығын сақтайды;
• түскен тістер теңіз түбінде жатып, уақыт өте окаменеліп, ғалымдарға ежелгі түрлерді зерттеуге мүмкіндік береді;
• тістердің пішіні мен құрылымы арқылы акуланың қай жерде өмір сүргенін және немен қоректенгенін анықтауға болады;
• акула өлгеннен кейін де оның тістері миллиондаған жылдар бойы сақталып, табиғат шеберлігінің дәлелі ретінде қалады.

Акуланың тістері – миллиондаған жылдар бойы қалыптасқан эволюциялық жетістік. Бұл жыртқыштың жақтары мінсіздік пен бейімделудің үлгісі. Тістері үздіксіз ауысып, ешқашан тоқтамайтын табиғи айналымды құрайды. Дәл осы ерекшеліктің арқасында акулалар мұхиттың ең табысты тіршілік иелерінің бірі болып қала береді.