Алғашқы аквариумдар қашан пайда болды?

Бүгінде аквариум тек әдемі безендіру элементі ғана емес, өз ішінде тұтас экожүйені қалыптастыратын шағын суасты әлемі болып саналады. Оның мөлдір қабырғаларының ар жағында тіршілік тынысы үзілмей, адамға тыныштық пен үйлесім сезімін сыйлайды. Көпшілік аквариумды заманауи хобби деп қабылдағанымен, оның тарихы мыңдаған жылдарға созылады. Адам ежелден суда тіршілік ететін жануарларды бақылай отырып, оларды қолдан өсіруге тырысқан. Сол жолда аквариумның қазіргі түріне жету ұзақ әрі қызықты үрдіс болды.

Ежелгі аквариумдардың бастауы

Адамның су жануарларын бақылауға ұмтылысы әйнек пайда болмай тұрып-ақ басталған. Сол дәуірлерде адамдар балықтарды сақтау мен әсемдік мақсатында жасанды су қоймаларын жасаған.

1. Ежелгі Қытайда шамамен үш мың жыл бұрын императорлар алтын түсті балықтарды тас немесе қыштан жасалған тоғандарда өсірген. Бұл балықтар ұзақ өмір мен молшылықтың нышаны саналатын.
2. Мысыр мен Шумер өркениеттерінде ғибадатханалар маңында су айдындары қазылып, онда қасиетті балықтар өсірілген. Оларды адамдар мен құдайлар арасындағы рухани дәнекер деп есептеген.
3. Рим императорлары мен бай патрицилер мәрмәрден жасалған су ыдыстарына теңіз жануарларын салып, үйлерін әсемдеген.
4. Жапония мен Парсы елдерінде де бақтар мен храмдарды безендіретін сәндік су тоғандары кең тараған.

Осы алғашқы «аквариумдар» ашық аспан астында орналасқан жасанды тоғандар болатын. Олар қазіргі түсініктегі жабық жүйе емес, табиғи су қоймаларының кішірейтілген нұсқасы еді.

Әйнектің пайда болуы және жабық ыдыстар дәуірі

Нағыз өзгеріс мөлдір әйнектің кең таралуымен байланысты. Сол кезде адамдар алғаш рет су астындағы тіршілікті сыртынан бақылау мүмкіндігіне ие болды.

• XVII ғасырда Еуропада шыны үрлеу технологиясы жетіліп, берік әйнек ыдыстар жасала бастады;
• мұндай ыдыстарда тек балықтар емес, су өсімдіктері, ұлулар және ұсақ шаянтәрізділер де өсірілген;
• жарықтың әйнек арқылы өтуі табиғи жағдайды жақсартып, тірі ағзаларды зерттеуге мүмкіндік берді;
• осындай тәжірибелер табиғат зерттеушілері мен ауқатты адамдар арасында үлкен қызығушылық тудырды.

Бұл алғашқы әйнекті ыдыстарда сүзгі немесе ауа беру жүйесі болмағанымен, олар қазіргі аквариумдардың алғашқы нұсқасы саналады.

XIX ғасырдағы ғылыми аквариумдардың дамуы

Қазіргі аквариумистиканың ғылыми негізі XIX ғасырдың ортасында қалыптасты. Сол кезеңде ғалымдар шектеулі кеңістікте экологиялық тепе-теңдікті сақтаудың жолын тапты.

1. 1829 жылы француз зерттеушісі Жан Вильпре тұйық кеңістіктегі су мен өсімдіктер арасындағы газ алмасу тепе-теңдігін сипаттап, тірі ағзаларды ұзақ уақыт ұстау әдісін ұсынды.
2. 1841 жылы ағылшын ғалымы Анна Тинсли алғашқы тұрақты теңіз аквариумын жасап, онда су өсімдіктері мен теңіз жәндіктерін ұстады.
3. Бірнеше жылдан кейін табиғат зерттеушісі Филипп Госсе судың айналымы бар шыны ыдыс жасап, оған «aquarium» деген атау берді.
4. 1853 жылы Лондонда алғашқы қоғамдық аквариум ашылып, ол бірден үлкен танымалдыққа ие болды.

Осы жаңалықтар аквариумды ғылым мен өнердің тоғысқан саласына айналдырды және бүкіл әлемде оған қызығушылық тудырды.

Аквариумдардың тұрмыстық қолданысқа енуі

XIX ғасырдың соңынан бастап аквариумдар үйлер мен оқу орындарында жиі кездесетін болды. Шыны өндірісінің дамуы олардың бағасын төмендетсе, электр энергиясының пайда болуы жарық пен жылу жүйесін орнатуға жол ашты.

• аквариумдар биология мен экология сабақтарында тәжірибелік құрал ретінде қолданылды;
• аквариумистер клубтары құрылып, адамдар тәжірибе және сирек балық түрлерімен алмаса бастады;
• 1930-жылдары сүзгі, ауа беру және безендіру құрылғылары шығарыла бастады;
• аквариум тек ғылыми құрал емес, үй ішін көріктендіретін сәндік элементке айналды.

Уақыт өте келе аквариум ұстау қарапайым әуестік емес, бүкіл әлемге тараған мәдениетке айналды.

Қазіргі заманғы аквариумдар

Бүгінгі аквариум — бұл суы мен тіршілігі тұрақты тепе-теңдік жағдайында ұсталып тұратын күрделі жүйе. Заманауи технологиялар өзен, көл және теңіз биотоптарын нақты түрде бейнелеуге мүмкіндік береді.

1. Ғылыми зертханаларда аквариумдар балықтар мен басқа да су жәндіктерінің мінез-құлқын бақылау үшін қолданылады.
2. Мұражайлар мен океанариумдарда олар адамдарға сирек кездесетін теңіз тіршілігін көруге мүмкіндік береді.
3. Дизайнерлік аквариумдар үйлер мен кеңселерді безендіріп, интерьердің бөлігіне айналды.
4. Жаңа технологиялардың арқасында ақылды сүзгі жүйелері, автоматты азықтандырғыштар және су сапасын бақылайтын құрылғылар пайда болды.

Қазіргі аквариум — бұл ғылым, эстетика және табиғатты қорғау идеясының үйлесімі.

Алғашқы аквариумдар ежелгі дәуірлерде-ақ пайда болған, ал олардың қазіргі түрі XIX ғасырда қалыптасты. Сол уақыттан бері аквариум адамзаттың табиғатты тануға, сұлулықты сезінуге және үйлесімді өмір сүруге деген ұмтылысының белгісі болып келеді. Ол шағын кеңістікте де өмір мен қозғалысқа толы тұтас әлем жасауға болатынын дәлелдейді.