Алғашқы кітапханалардың негізін қалаған кім

Адамзат тарихында кітап пен білім әрдайым ерекше мәнге ие болып, өркениеттердің дамуы мен халықтардың дүниетанымын айқындады. Алғашқы жазу пайда болған кезден бастап, маңызды құжаттар мен мәтіндерді жинап, сақтау қажеттілігі туындады. Кейіннен мұндай топтамалар ғылым мен мәдениеттің, білім мен тәжірибенің орталығына айналды. Алғашқы кітапханалар туралы әңгіме – бұл адамзаттың танымға, тәжірибе мен білімді болашаққа жеткізуге, жаңалықтармен бөлісуге деген ұмтылысының тарихы.

Кітапхана идеясының пайда болуы

Мәтіндерді жүйелі түрде жинау және сақтау идеясы адамзат тарихында өте ерте қалыптасты. Адамдар маңызды ақпаратты жоғалтпай, кейінгілерге жеткізуді қалады.

• көне қоғамдарда мәтіндерді сақтау көбінесе діни немесе әкімшілік мақсатпен байланысты болды;
• абыздар, патшалардың жазушылары мен билеушілер саз балшық тақтайшаларды, папирустарды немесе пергаменттерді заңдар, шежірелер мен түрлі сиқырлы формулалар үшін жинаған;
• ежелгі өркениет орталықтары білімді жинақтау және жүйелеу ордасына айналды;
• жазу материалдары мен сақтау тәсілдері уақыт өткен сайын жетіле түсті.

Осындай сақтаулы орындар қазіргі кітапханалардың негізін қалады.

Ең көне кітапханалар және олардың негізін қалаушылар

Алғашқы кітапханалар ежелгі Шығыс пен Жерорта теңізі аймағында пайда болды. Мұнда жазу жүйелері ерекше қарқынмен дамыды. Кейбірі тұтас бір дәуірдің символына айналды.

1. Ең алғашқы кітапханалардың бірі шумерлердің Ниппур қаласында б.з.д. 2500 жыл шамасында болған. Мұнда діни және әкімшілік мақсатта қолданылған жүздеген сына жазулы саз тақтайшалар сақталған.
2. Ең әйгілі көне кітапхана – Ашшурбанапал патшаның Ниневиядағы кітапханасы. Б.з.д. VII ғасырда ассириялық билеуші әртүрлі саладағы – медицинадан астрономияға дейінгі мыңдаған тақтайшаны жинаған. Ол арнайы жазушыларды бүкіл Таяу Шығыстан құнды еңбектерді көшіріп, әкелуге тапсырма берген.
3. Мысырда храмдар мен патша сарайларында папирус рулондары сақталған орындар пайда болды. Кейбір топтамалар ондаған мың құжатты құраған. Фараондар білімді жинауды қолдаса, абыздар олардың жүйелілігі мен сақталуына жауап берген.
4. Ежелгі Грекияда III ғасырда Птолемей I бұйрығымен Александрия кітапханасы құрылған. Бұл – антикалық дәуірдің ең ірі ғылыми орталығы, оның қоры философтар, ақындар мен ғалымдардың еңбектерімен толықты.

Көптеген осындай білім қазыналары соғыстар, өрттер мен уақыттың салдарынан жойылғанымен, олардың дәстүрі кейінгі кітапханалар үшін үлгі болды.

Алғашқы кітапханалардың маңызы

Көне кітапханалар тек архив қана емес, мәдени және ғылыми орталыққа айналды.

• қолжазбалар топтамасы білімді сауатты адамдар арасында таратуға мүмкіндік берді;
• кітапханалар ғалымдар, жазушылар мен философтардың бас қосатын, жаңа идеялар туып, пікір алмасу жүретін ортасы болды;
• мемлекеттік әрі діни мекемелер оларды билік пен білімді нығайту мақсатында қолданды;
• жеке кітапханалар жоғалғанымен, олардың дәстүрі мен тәжірибесін өзге халықтар әрі қарай жалғастырды.

Алғашқы кітапханалардың құрылуы – бүкіл адамзат өркениетінің дамуындағы маңызды кезең. Билеушілер, абыздар мен жазушылардың еңбегі арқасында білім сақталып қана қоймай, қиын-қыстау замандарда да көбейе түсті. Бұл топтамалар бүкіл жазба мәдениетінің іргетасына айналды. Кітапханалар даму барысында бүгінгі заманауи ақпарат пен мәдениет орталығына айналды. Осы дәстүрлердің арқасында біз бүгінгі күні де өткен дәуірлердің даналығына, жаңалықтары мен тәжірибесіне қол жеткізе аламыз.