Алғашқы музыкалық ноталар қашан пайда болды

Музыка адамзат тарихында әрдайым маңызды рөл атқарып келген. Ежелгі халықтар өз әуендерін болашақ ұрпаққа жеткізу үшін әртүрлі тәсілдер ойлап тапты. Уақыт өте келе музыкалық шығармаларды жазып алу қажеттілігі туындады, бұл – дыбыстар мен ырғақтарды арнайы таңбалар арқылы белгілеу тәсілінің қалыптасуына себеп болды. Қазіргі ноталық жүйе ұзақ тарихи жолдан өтіп, әр дәуірдің мәдениеті мен дәстүрлеріне сәйкес дамыды. Алғашқы музыкалық жазудың пайда болуы жазу-сызудың, діннің, білімнің және музыкалық дәстүрлердің дамуына тікелей байланысты.

Алғашқы ноталар не үшін қажет болды

Ертеде музыка ұстаздан шәкіртке ауызша берілді, сондықтан әр орындалу өзіндік ерекшелігімен дараланатын. Уақыт өте келе күрделі діни әндер мен аспаптық әуендерді дәл сақтап қалу үшін оларды нақты түрде белгілеу қажеттілігі туындады.

• жазу-сызудың пайда болуы білімді ұрпақтан ұрпаққа жеткізуге жол ашты;
• діни әндерді дәл жазып алу рәсімдердің маңыздылығына байланысты керек болды;
• ауызша дәстүр күрделі әуендерді өзгеріссіз жеткізудің кепілі бола алмады;
• білім беру ісінің дамуы музыкалық білімді жүйелеуге сұранысты арттырды;
• кәсіби музыканттар көп болған сайын бірыңғай ноталық жазу қажеттігі өсті.

Осылайша дыбыстың биіктігі мен ұзақтығын жазбаша түрде көрсету тәсілдері іздестіріле бастады.

Музыканы жазудың көне жүйелері

Музыканы алғаш жазып алу талпыныстары адамзаттың ең көне өркениеттерінен бастау алады. Зерттеушілер әлемнің әр аймағынан ежелгі музыкалық жазуларды тапқан, олардың тәсілдері де түрліше болды.

1. Ең көне музыкалық жазбаларға Угарит қаласынан табылған шумер сына жазуы бар тақталар жатады. Олардың жасы 3400 жылдан асады, тақталарда ән айтуға арналған нұсқаулар бар.
2. Ежелгі Грекияда әр дыбысқа сәйкес әріптік таңбалар қолданылған ерекше жүйе болды. Бұл жүйе гимндер мен театрлық шығармаларды жазуға пайдаланылды.
3. Қытай өркениетінде де музыка жазудың өз дәстүрі қалыптасты. Мұнда ноталар арнайы иероглифтер мен белгілер арқылы белгіленді.
4. Үнді музыкалық нотациясы да көне дәстүрге ие. Мұнда әр дыбысқа арнайы буын беріліп, сол арқылы әуен жазылды.
5. Христиан Еуропасында невмалар – әуенді есте сақтауға арналған шартты белгілер – қолданылған. Бірақ бұл таңбалар дыбыс биіктігі мен ырғақты нақты көрсетпеген.

Әр мәдениетте жазу жүйелері жетілдіріліп отырды, нәтижесінде уақыт өте келе әмбебап әрі ыңғайлы жүйелер пайда болды.

Қазіргі нотацияның пайда болуы

Қазіргі ноталық жүйеге ұқсас элементтер Еуропада Орта ғасырларда дами бастады. Осы кезеңде біз білетін нота белгілері мен жолақтар пайда болды.

• невмалар арнайы сызықтарға орналасып, дыбыстың биіктігін белгілеуге мүмкіндік берді;
• XI ғасырда Гвидо д’Ареццо төрт, кейін бес сызықтан тұратын ноталық сызықтарды енгізді – бұл қазіргі ноталық станның негізі болды;
• әр нотаға жеке графикалық және әріптік белгі берілді;
• Қайта өрлеу дәуірінде ноталар ұзақтық, ырғақ, динамика секілді қосымша белгілермен толықтырылды;
• баспа ісінің дамуы арқылы ноталарды кеңінен тарату мүмкін болды.

Осылайша түрлі ел музыканттары ноталар арқылы бір-бірінің шығармаларын оңай меңгере алатын деңгейге жетті.

Музыканы жазу қалай дамыды

Ноталық жазудың пайда болуы – бүкіл әлемдік мәдениет үшін үлкен қадам болды. Бұл – музыкалық шығармаларды сақтап, таратуға, олардың құрылымын зерттеп, жетілдіруге мүмкіндік берді.

1. Әр халық өзіне тән музыканы көрсету үшін түрлі графикалық тәсілдер ойлап тапты.
2. Бірізділендірудің қажеттігі ұжымдық орындауларда, мысалы, хор айтқанда туындады.
3. Аспаптық музыка дамыған сайын әуенмен бірге ырғақ, тембр, динамиканы дәл көрсету қажет болды.
4. Ноталық сызықтар мен кілттерді енгізу музыканы оқытуды жеңілдетті және оны көпшілікке қолжетімді етті.
5. Қазіргі нотация – көне дәстүрлер мен жаңа графикалық шешімдердің үйлесімі, ол кез келген ансамбльге арналған күрделі шығармаларды жазуға мүмкіндік береді.

Бүгінде ноталық жүйені бүкіл әлем музыканттары пайдаланады.

Музыкалық нотация – ауызша дәстүрден бастау алып, ғасырлар бойы дамып, жаңа биіктерге жеткен ерекше өнер тілі. Ол тек ескі әуендерді сақтап қана қоймай, қазіргі композиторларға жаңа формалар мен мазмұндарда еркін тәжірибе жасауға жол ашады. Нота тарихын білу – музыкалық ойдың дамуын және музыканың адамзаттың әмбебап тілі екенін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.