Алғашқы суасты қайықты кім ойлап тапты

Су астында жасырын қозғалу идеясы адамзатқа ерте кезден-ақ қызық көрінген. Мұхит түбінде жүретін құрылғы туралы ойлар кезінде қиял-ғажайыпқа ұқсаса да, уақыт өте келе нақты техникалық шешімге айналды. Суасты қайықтарының тарихы ондаған жылдарды қамтиды, бұл жолда түрлі елдердің ғалымдары мен өнертапқыштары өз үлестерін қосты. Қазіргі замандағы атомдық сүңгуір қайықтар — осы идеяның даму нәтижесі. Ал оның бастауы қайдан шықты, ең алғаш осындай құрылғыны кім жасап көрді – осы сұраққа жауап беру үшін тарихқа үңілейік.

Алғашқы ойлар мен эскиздер

Су астында қозғалатын құрылғы туралы тұңғыш идеялар ертедегі ойшылдарға тән. XV ғасырда Леонардо да Винчи суасты қайыққа ұқсас аппараттың сызбасын қалдырған болатын. Ол өз жазбаларында герметикалық тұмшалау, қозғалу және батырылу жүйелерін сипаттағанымен, оны шынайы түрде жүзеге асырған жоқ.

Кейін бұл ойды әртүрлі елдерде қайта қолға алғандар болған. Алайда алғашқы тәжірибелік үлгілердің көбісі су бетінің астына толықтай сүңги алмайтын немесе тек ішінара суға кіретін болған.

Шынайы сүңгуді алғаш жүзеге асырған адам

XVII ғасырдың басында ағылшын өнертапқышы Корнелис Дреббель тарихтағы алғашқы нақты жұмыс істейтін суасты қайықты жасап шығарды. Ол құрылғыны Лондонда Темза өзенінде сынақтан өткізді.

1. Дреббель өз құрылғысын 1620-жылдары тәжірибе ретінде суға түсірген. Қайықтың негізі ағаштан жасалған, ал сырты су өткізбейтін терімен қапталған. Қозғалыс күшін ішіндегі ескекшілер қолмен айналдырып қамтамасыз еткен. Қайық бірнеше сағат бойы су астында қозғалып жүрген деген деректер бар.
2. Оның басты жаңалығы – ішкі кеңістіктің жабық күйде болуы. Ол су бетімен байланысатын ауамен тыныстау үшін түтіктерді пайдаланған. Сонымен қатар ішкі ауаны жаңарту үшін желдеткіш жүйесін енгізген.
3. Ашылым практикалық қолданыс таппады. Жобаға Англия королі І Яков қызығушылық танытқанымен, оны дамытуға нақты қадам жасалмады. Дегенмен Дреббель — су астында шынайы жүзуді жүзеге асырған тұңғыш адам ретінде тарихта қалды.

Кейінгі өнертапқыштар мен олардың үлесі

Дреббельдің жетістігінен кейін басқа ғалымдар суасты қайықтарының мүмкіндігін жетілдіруге тырысты. Әртүрлі елдердің инженерлері конструкцияны жетілдіріп, жаңа мүмкіндіктер қосты.

• француз Дени Папен ауа қысымын реттейтін құрылғылармен тәжірибе жүргізді;
• америкалық Дэвид Бушнелл 1775 жылы «Тасбақа» деп аталатын алғашқы әскери суасты қайықты жасады;
• Роберт Фултон XIX ғасыр басында жаңа үлгілерін ұсынды;
• неміс инженері Вильгельм Бауэр балласт жүйесін алғаш қолданып, батырылу және көтерілу процесін басқарды.

Бұл жаңалықтар суасты құрылғыларын неғұрлым ұзақ уақыт бойы су астында ұстап тұруға және маневр жасауға мүмкіндік берді.

Ерте суасты қайықтарының ерекшеліктері

Алғашқы сүңгуір қайықтар бүгінгі заманның үлгілерімен салыстырғанда өте қарапайым болғанымен, негізгі техникалық принциптерді қамтыды.

• берік материалдан жасалған жабық корпус;
• ішкі ескектер арқылы қозғалыс;
• ауа алмасуын қамтамасыз ететін түтіктер;
• балласт арқылы батып-қалқып шығу жүйесі.

Осы конструкциялық шешімдер кейінгі суасты флотын дамытуға негіз болды.

Тарихтағы рөлі мен маңызы

Суасты қайықтың алғаш пайда болуы инженерлік жетістік қана емес, әскери тактиканың жаңа бағытына жол ашты. XIX ғасырда мұндай құрылғылар барлауға, суасты миналарын орнатуға, қарсыласты жасырын шабуылдауға қолданылды. XX ғасырда олар ірі державалар үшін теңіз флотының ажырамас бөлігіне айналды.

Бұл идея алғашында жай қиял болып көрінгенімен, уақыт өте келе әлемдік тарихқа өз ізін қалдырған өнертабысқа айналды. Ағаш каркасына тері жапсырып жасаған қайықтан бастап, атом қуатымен жүретін заманауи субмариналарға дейінгі жолда талай жаңалық ашылды. Бұл жолдың бастауында Дреббель мен оның ізбасарлары тұрғаны күмәнсіз. Олар мүмкін емес деп саналған дүниеге қол жеткізіп, адамзаттың жаңа көкжиектерді зерттеуіне мүмкіндік ашты.