Алғашқы университеттердің негізін салған кім

Жоғары білім тарихы адамдардың білімді жүйелеуге және оны кейінгі ұрпаққа жеткізуге ұмтылған өте көне кезеңдерінен бастау алады. Ежелгі дәуірде оқу орындары көбіне мектеп немесе академия түрінде болғанымен, университеттер ғылым мен білімнің қазіргі бейнесінің негізіне айналды. Олардың пайда болуы қоғам мен мемлекетке қызмет ете алатын мамандарды даярлау қажеттілігімен байланысты еді. Алғашқы университеттер түрлі дәуірлерде және әртүрлі аймақтарда қалыптасты, бірақ барлығының мақсаты ортақ болды – ғылым мен мәдениетті дамыту. Енді осы ерекше оқу орындарының қалыптасуына кімдер үлес қосқанын қарастырайық.

Ежелгі оқу орталықтары

Университеттер толыққанды түрде пайда болмай тұрып-ақ, білім берудің ірі ошақтары жұмыс істеген. Олар ғалымдарды, ойшылдарды және шәкірттерді біріктіріп, болашақ университет дәстүрлерінің негізін қалаған.

• Үндістандағы Наланда орталығы V ғасырда құрылған. Мұнда буддизм, медицина, математика және астрономия оқытылды;
• Қытайда императорлық академиялар үлкен рөл атқарды, онда мемлекеттік қызметкерлерді даярлады;
• Ислам әлемінде медреселер діни және дүниелік білімді қатар берген маңызды мекемелер болды.

Бұл оқу орындарын толық университет деуге келмесе де, олар кейінгі білім жүйесінің қалыптасуына берік іргетас қалады.

Еуропадағы алғашқы университеттер

Орта ғасырларда Еуропа алғашқы университеттердің отанына айналды. Бұл оқу орындарының кейбірі әлі күнге дейін әлемдік деңгейдегі беделін сақтап отыр.

1. Болонья университеті 1088 жылы құрылып, Еуропадағы ең көне оқу орны болып саналады. Оның негізін студенттердің бастамасы қалаған, олар білім іздеп бірігіп, оқытушыларды шақырған. Мұнда құқық ғылымының негіздері қаланып, студенттік өзін-өзі басқару жүйесі қалыптасты.
2. Париж университеті XII ғасырдың басында пайда болды және католик шіркеуінің қолдауына ие болды. Мұнда теология мен философияға ерекше көңіл бөлінді. Кейін ол басқа оқу орындары үшін үлгі болды.
3. Оксфорд университеті XII ғасырда Англияда қалыптасты. Алғашқы колледждер студенттерге жатақхана мен оқу алаңын беру үшін ашылды. Уақыт өте келе ол гуманитарлық және жаратылыстану ғылымдарының ірі орталығына айналды.
4. Кембридж университеті 1209 жылы Оксфордтан бөлініп шыққан студенттердің бастамасымен құрылды. Ол тез арада беделге ие болып, дербес ғылыми орталыққа айналды.

Бұл университеттер бүкіл әлемге тараған еуропалық білім беру үлгісінің негізін қалады.

Дін мен мемлекеттің рөлі

Алғашқы университеттердің қалыптасуы дін мен биліктің қолдауынсыз мүмкін болмас еді. Орта ғасырларда ғылымға қамқорлық жасаған басты институттардың бірі – шіркеу болды.

• шіркеу ғимараттар мен оқытуға қажетті қаржыны қамтамасыз етті;
• алғашқы ұстаздардың ішінде монахтар мен дін өкілдері болды;
• мемлекеттік билік университеттердің қоғам үшін маңызын түсініп, оларды қолдады.

Осындай ынтымақтастық университеттердің нығаюына және мәдениет пен білімнің орталығына айналуына жол ашты.

Университеттердің тарихи маңызы

Алғашқы университеттер ғылымның, мәдениеттің және қоғамдық өмірдің дамуына үлкен үлес қосты. Олар тек білім беріп қана қоймай, жаңа идеяларды таратты.

• университеттер саяси және мәдени өмірде маңызды рөл атқарған зияткерлік элитаны қалыптастырды;
• ғылыми зерттеу әдістерінің бастамасы дәл осы оқу орындарында дүниеге келді;
• медицина, құқық және философия саласында мамандар дайындау арқылы қоғамның дамуына ықпал етті.

Алғашқы университеттердің тарихы білімге деген ұмтылыстың әрқашан қоғамның қозғаушы күші болғанын көрсетеді. Олардың негізін қалағандар – студенттер, ұстаздар, дін қайраткерлері және мемлекет қамқоршылары – ғасырлар бойы өмір сүрген ерекше институттарды қалыптастырды. Қазіргі таңда университеттер әлі де сол міндетін атқарып, адамзатты ғылым мен жаңа жаңалықтарға жетелейді. Олар мәдениет пен дамудың символы болып қала береді.