Бірінші обсерваторияны кім салған

Адамзат ежелден бері ғарыштың құпияларын зерттеп, аспан денелерінің қозғалысын бақылауға ұмтылды. Бұл мақсатта арнайы орындар мен құралдар қажет болды, олар жұлдыздар мен планеталарды жүйелі түрде бақылауға мүмкіндік берді. Обсерваториялар ғылымның дамуына негіз болып, жаңа білім көкжиегін ашты. Алғашқы мұндай құрылымдардың тарихы терең өткенге апарады, ал олардың құрылысын ұйымдастырушылар – сол заманның ірі ойшылдары мен ғалымдары. Осы мақалада алғашқы обсерваторияның кім салғаны және оның астрономия ғылымына қосқан үлесі қарастырылады.

Обсерватория дегеніміз не және оның маңызы

Обсерватория – аспан денелерін бақылауға арналған арнайы жабдықталған орын. Мұнда планеталардың қозғалысы зерттеліп, жұлдыздардың құпиялары ашылады, ал алынған мәліметтер күнтізбе мен астрономиялық теориялар құруға пайдаланылады.

• обсерваториялар жер үсті және ғарыштық болуы мүмкін;
• аспаптар ретінде телескоптар, секстанттар, астролябиялар қолданылады;
• негізгі міндеті – бақылау, өлшеу және зерттеу жүргізу;
• олардың көмегімен уақытты дәл анықтап, бағыт-бағдар алуға болады;
• ежелден ауа райын болжауда және діни салт-жораларда қолданылған;
• астрономияның негізін қалауда маңызды роль атқарған.

Бұл құрылымдар адамзаттың жұлдыздар әлемін тану ұмтылысының нәтижесі.

Ежелгі обсерваториялардың тарихы

Алғашқы обсерваториялар қазіргі заманғы ғимараттардан ерекшеленіп, қарапайым әрі символдық сипатта болған. Көптеген археологиялық ескерткіштер мен құрылымдар астрономиялық бақылау қызметін атқарған.

1. Англиядағы Стоунхендж шамамен біздің дәуірімізге дейінгі 3000–2000 жылдарда салынған және ежелгі астрономиялық кешен ретінде танылған. Оның тас сақиналары күн мен ай циклдарын белгілеуге бағытталған.
2. Месопотамияда ежелгі ғибадатханалар мен мұнаралар аспан денелерін бақылау үшін қолданылған. Осы жерде алғаш рет астрономиялық жазба жүргізілген.
3. Мысырлықтар да ғибадатханалар мен пирамидаларды аспанға қарай бағыттап салған. Олар ауа райы мен егіншілік үшін астрономияны пайдаланған.
4. Самарқандағы Улугбек обсерваториясы XV ғасырда салынған және үлкен астрономиялық құралдармен жабдықталған. Ол сол заманның ең жетілген ғылыми орталығы болды.

Бұл объектілер жүйелі бақылаулар мен астрономиялық білімнің бастамасы саналады.

Бірінші арнайы обсерваторияны кім салды

Нақты бір адамды немесе датаны атау қиын болса да, алғашқы кәсіби обсерваториялардың Вавилон мен Месопотамияда пайда болғаны ғылыми деректерде көрсетілген.

• вавилондық астрономдар шамамен б.з.д. XVII–XVI ғасырларда тұрақты бақылау құрылғыларын жасаған;
• олар мұнаралар мен бақылау платформаларын пайдаланып, аспан денелерінің қозғалысын жазған;
• вавилондықтар күрделі күнтізбелерді дамытып, астрономияның негізін қалады;
• XIV ғасырда Өзбекстандағы Улугбек Самарқандағы үлкен обсерваторияны салды және көптеген жаңалықтар енгізді.

Осы обсерваториялар астрономия ғылымының дамуына серпін берген алғашқы орталықтар болды.

Алғашқы обсерваториялардың ғылым мен қоғамға әсері

Мұндай ғылыми орталықтардың пайда болуы мәдениет пен ғылымның өркендеуіне зор мүмкіндік туғызды.

• астрономиялық құбылыстарды жүйелі бақылау арқылы дәлірек күнтізбелер жасалды;
• математикалық және геометриялық білім жетілді;
• егіншілік пен мерекелердің уақыты нақтыланды;
• философия мен дүниетаным дамыды;
• түрлі мәдениеттер арасында білім алмасу өрбіді;
• ғылым мен техника саласындағы жаңа жетістіктердің негізі қаланды.

Бұл артықшылықтар обсерваториялардың маңызын айқын көрсетеді.

Бірінші обсерваториялар – ғарышты зерттеудің бастауы әрі мәдениеттің өркендеуінің көрінісі. Олардың құрылысын ұйымдастырған дана адамдар әлемді түсінуге ұмтылудың негізін салды. Осыдан мыңдаған жылдар бұрын басталған астрономиялық бақылаулар қазіргі заманғы ғылыми зерттеулердің негізі болды. Обсерваториялар адамзатқа ғарыштың жұмбақтарын ашуға, білім көкжиегін кеңейтуге көмектесіп келеді. Олар бүгінгі күнде де өзекті әрі қажетті орын болып табылады.