InfoRadar
Мазмұны
Адамзат тарихы өте терең әрі күрделі. Бүгінгі ғылым мен технологиялардың дамуына қарамастан, ежелгі дәуірлерде қанша адамның өмір сүргенін дәл есептеу оңай емес. Археология, демография және генетика секілді ғылымдар бұл сұраққа шамамен жауап табуға мүмкіндік береді. Алайда нақты деректердің жоқтығынан, мамандар тек болжамдарға сүйенеді. Әр кезеңнің туу көрсеткіші, өлім деңгейі, климаттық жағдайлары мен қорекке қолжетімділігі есепке алынуы тиіс. Ендеше, адамзаттың алғашқы кезеңдеріндегі халық санын қалай бағалауға болатынын және қанша адамның біздің дәуірімізге дейін өмір сүргенін қарастырайық.
«Біздің дәуірімізге дейін» ұғымы демографиялық тұрғыдан
Бұл ұғым Жер бетінде алғашқы адамдар пайда болған кезден бастап I ғасырдың басына дейінгі уақытты қамтиды. Осы аралықта адам баласы біртіндеп дамып, тіл, мәдениет, тұрмыс пен қоғам қалыптастырды. Дегенмен сол кездегі халық саны қазіргімен салыстырғанда өте баяу өскен. Бұған аурулар, жоғары өлім-жітім, қоршаған ортаның қаталдығы мен қоректің жетіспеушілігі себеп болды.
Ғалымдар халық санын қалай есептейді
Біздің дәуірімізге дейін қанша адамның өмір сүргенін анықтау үшін зерттеушілер түрлі ғылыми әдістерді қолданады. Бұл әдістер археологиялық олжаларға, демографиялық модельдерге және тарихи мәліметтерге негізделген.
Ғылыми тәсілдерге мыналар жатады:
- қоныстар мен баспаналардың тығыздығын талдау;
- ауыл шаруашылығы мен азық қалдықтарын есепке алу;
- қазіргі дәстүрлі қоғамдардың үлгісі арқылы ежелгі қоғамды реконструкциялау;
- туу мен өлім деңгейін ескере отырып, математикалық модельдер құру.
Бұл тәсілдер нақты емес, бірақ сенімді бағалауға мүмкіндік береді.
Жалпы есеп пен болжамдар
Зерттеушілердің ортақ болжамы бойынша, біздің дәуірімізге дейін шамамен 45–50 миллиард адам өмір сүрген. Бұл сан түрлі кезеңдердің есебінен шығарылады:
- Жер өңдеуге дейінгі кезең (палеолит).
Адам саны өте аз болған. Бірнеше жүз мың жыл ішінде Жер бетінде тек шамамен бір миллиард адам өмір сүрген болуы мүмкін. - Неолит және алғашқы ауыл шаруашылығы кезеңі.
Адамдар егіншілікке көшкен соң халық саны артты. Өмір сүру ұзақтығы ұзарды, бала туу жиіледі. Бұл кезеңнің соңында өмір сүрген адамдар саны 3 миллиардқа жуықтаған болуы мүмкін. - Қола және темір дәуірі.
Алғашқы қалалар, мемлекеттер пайда болды, жазу дамыды. Демографиялық өсім тездей түсті, әсіресе өзен аңғарларында. Біздің дәуіріміздің басталуына дейін жалпы халық саны 45–50 миллиардқа жеткен.
Ежелгі халық санына әсер еткен факторлар
Адамзаттың ежелгі тарихы біркелкі емес. Кейбір кезеңдерде індеттер мен табиғи апаттар себепті халық саны азайса, кейде көбею кезеңі де байқалды.
Төмендегі факторлар халық санына үлкен ықпал етті:
- нәрестелердің шетінуі жоғары болды;
- медициналық білімнің болмауы;
- климаттың қатал өзгерістері;
- тайпалар мен халықтар арасындағы соғыстар;
- жазылмайтын жұқпалы аурулар;
- азық-түлік тапшылығы.
Осы факторлардың барлығы халық санын тежеп, оның өсуін тұрақсыз етті.
Қазіргі заманмен салыстыру
Бұл сандық көрсеткіштерді түсінікті ету үшін оларды қазіргі заманмен салыстыруға болады.
- бүгінде Жер бетінде 8 миллиардтан астам адам өмір сүруде;
- жыл сайын 140 миллионнан астам сәби дүниеге келеді;
- ХХ ғасырда халық саны төрт есеге артты;
- соңғы 100 жылда дүниеге келген адамдар саны алдыңғы 10 мыңжылдықтағыдан көп.
Бұл деректер ежелгі дәуірдегі халық өсімінің өте баяу жүргенін, ал қазіргі өсімнің керісінше, қарқынды екенін көрсетеді.
Адамзат ұзақ әрі күрделі жолдан өтті. Алғашқы қауымдардан бастап өркениетті мемлекеттерге дейінгі кезеңде халық саны өте баяу артқанымен, бұл уақыт аралығында адамзат мәдениетінің, қоғамының негізі қаланды. Ғалымдардың біздің дәуірімізге дейін қанша адам өмір сүргені жөніндегі зерттеулері тарихи уақыттың ауқымын түсінуге көмектеседі. Мұндай мәліметтер біздің қазіргі қоғамдағы орнымызды және адамзат дамуының үздіксіздігін тереңірек сезінуге мүмкіндік береді.
