InfoRadar
Мазмұны
Электр қуаты – заманауи өмірдің ажырамас бөлігіне айналды. Дегенмен электр тогымен кездейсоқ жанасу әрдайым қауіпті және күтпеген салдарға әкелуі мүмкін. Тіпті қысқа мерзімді жанасудың өзі адам ағзасында күрделі өзгерістер тудырады. Көпшілігі электр тогының адам денесіне қалай әсер ететінін толық түсіне бермейді. Бұл құбылысты түсіну үшін оның жасушалық және ағзалық деңгейдегі әрекетін қарастыру керек.
Токтың адам денесіне түсу жолдары
Электр тогы – бұл зарядталған бөлшектердің ағыны. Адам электр өткізгіш затқа қол тигізгенде ток ағза арқылы өтеді, себебі адам денесі де белгілі дәрежеде өткізгіштікке ие. Тері мен тіндер электрден толық оқшаулай алмайды, әсіресе тері ылғал болса немесе жарақат болса, токқа жол ашылады.
- ылғалды тері кедергіні азайтып, токтың күшін арттырады;
- денедегі металл заттар әсерді күшейтеді;
- қатты терлеу электр тогының терең енуіне ықпал етеді;
- ашық жарақаттар зарядтың тез өтуіне жағдай жасайды;
- сумен жанасу қауіп деңгейін арттырады.
Тіпті аз ғана кернеу болса да, егер жағдай қолайлы болса, адам денесінде шымшу, ашу, не бұлшықет тартылуы сезілуі мүмкін.
Токтың жасуша мен тінге әсері
Электр тогы ағза арқылы өткенде қан, бұлшықет, жүйке секілді әртүрлі тіндерге тап болады. Әр тіннің өткізгіштігі әртүрлі, ал ток жасуша деңгейінде елеулі бұзылыстарға әкелуі мүмкін.
- Ток жасуша қабықшасындағы иондық тепе-теңдікті бұзады. Соның нәтижесінде жасушалар зақымданып, өлуі мүмкін.
- Электр тогы бұлшықеттердің кенеттен тартылуына себеп болады. Мұндай құбылыстар жиі жарақатқа ұласады.
- Жүйке талшықтарына әсер еткенде жүйке импульстарының берілуі бұзылады. Бұл сезімталдықтың жоғалуына, ауруға немесе салдануға апаруы мүмкін.
- Ток жүрек арқылы өтсе, ырғақтың бұзылуы немесе тоқтауы ықтимал. Жүрек бұлшықеті электрге өте сезімтал.
- Қан тамырлары тартылып, қан ұюы басталады, бұл ағзалардың қоректенуін нашарлатады және қосымша асқынуларға әкеледі.
Бұл үдерістер бірден дамып, ағзаның бірнеше жүйесіне әсер етуі мүмкін.
Электр тогының өмірлік маңызды мүшелерге әсері
Токтың ағзада қай жолмен өтетіні салдарға тікелей әсер етеді. Зақым деңгейі, байланыс орны, токтың күші мен ұзақтығы – бәрі маңызды. Төменде ең осал мүшелер мен жиі кездесетін бұзылыстар көрсетілген:
- жүрек – ырғағының бұзылуы, тоқтап қалу қаупі;
- ми – тырысу, есінен тану;
- өкпе – тыныс алу бұлшықеттерінің салдануы;
- бүйрек пен бауыр – қан сүзу қызметінің бұзылуы;
- тері – әртүрлі дәрежедегі күйіктер.
Кейбір жағдайларда электр жарақаты уақытша бұзылыспен ғана шектелсе, ауыр жарақаттар мен өлімге дейін апаратын жағдайлар да кездеседі.
Тіпті аз токтың өзі неге қауіпті
Кейбіреулер аз ғана ток еш зиян тигізбейді деп ойлайды. Бірақ әлсіз токтың өзі жағымсыз сезім мен қызметтің бұзылуына себеп болуы мүмкін. Түрлі ток күшінің әсерін төмендегі нумерленген тізімнен көруге болады.
- 1 мА-ға дейін – жанасқан жерде әлсіз шымшу байқалады. Байланыс тоқтағаннан кейін бірден жоғалады.
- 5–10 мА – бұлшықет тартылып, адам сескенеді. Кейде қолды еріксіз тартып алу байқалады.
- 20 мА – ауыр бұлшықет құрысуы пайда болып, қолды ашу қиынға соғады. Адам өздігінен ажырап шыға алмай қалуы мүмкін.
- 50–100 мА – өмірге қауіп төнеді, тыныс пен жүрек ырғағы бұзылады. Естен тану ықтимал.
- 100 мА-дан жоғары – қарыншалық фибрилляция, ауыр күйіктер, жүрек тоқтауы жоғары ықтималдықпен орын алады.
Тіпті қысқа мерзімді жанасудың өзі денсаулыққа қауіпті, себебі зардаптары бірден емес, біраз уақыт өткен соң да байқалуы мүмкін.
Ұзақ уақыттық ток әсерінің қаупі
Электр тогы ағзаға ұзақ уақыт әсер етсе, оның салдары күрделене түседі. Байланыс ұзаққа созылған сайын, жасушалар мен ішкі мүшелер көбірек зақымданады. Еріксіз бұлшықет құрысуы кезінде адам ток көзінен ажырай алмай қалса, жағдай өте қауіпті болады. Мұндай кезде шұғыл көмек қажет.
- тіндердегі күйік терең әрі ауыр болады;
- ішкі қан кету қаупі артады;
- ағзада уытты заттар жиналады;
- орталық жүйке жүйесіне зақым келеді;
- тыныс алу және қан айналымы бұзылады.
Уақтылы көрсетілген медициналық көмек адамның өмірін сақтап, асқынуды азайтуы мүмкін.
Электр тогының адам ағзасына әсері – өте күрделі үдеріс және көптеген факторға тәуелді. Кейде оқыс жағдайдың салдары ауыр әрі ұзақ болуы ықтимал. Электр қауіпсіздігінің негізгі қағидаларын сақтау және төтенше жағдайда дұрыс әрекет ету — әр адам үшін маңызды. Электр қуатына сақтықпен қарау қажет, өйткені оның пайдасымен қатар, қауіпі де үлкен.
