Ежелгі құрылысшылар ауыр тастарды қалай көтерген

Адамзат ежелден-ақ асқақ әрі ғаламат нысандар тұрғызуға ұмтылған. Мысыр пирамидалары, Стоунхендж, Баальбектегі храмдар, Перу мен Месоамерикадағы мегалиттік кешендер әлі күнге дейін таңданыс тудырып келеді. Бұл құрылыстарда ондаған тонна тартатын тастар пайдаланылған. Ғылым мен техника дамымаған дәуірде мұндай ауыр жүкті қалай көтеріп, орнымен орнатқан деген сұрақ көпшілікті қызықтырады. Бұл мақалада ежелгі құрылысшылардың қандай тәсілдермен алып тастарды қозғалтып, биікке көтергені жөнінде сөз қозғалады.

Неліктен ежелгі құрылыс әдістері зерттеуге тұрарлық

Ежелгі құрылысшылар қолданған тәсілдер көп жағдайда жазбаша түрде сақталмаған. Ауыр тастарды тек көтеру емес, оны тасымалдау, жылжыту, дәл орнату – бәрі де күрделі міндет болған. Қазіргі заманғы техникасыз бұл процестерді іске асыру мүмкін еместей көрінуі мүмкін, алайда адамдар қарапайым физикалық заңдылықтарды пайдаланып, сол міндеттерді шешкен.

Олардың табысы табиғатты бақылау, ұжымдық еңбек, құралдарды тиімді қолдану және тәжірибелік білім арқылы қамтамасыз етілді. Жасалған құрылыс нысандары әлі күнге дейін өз төзімділігімен көзге түседі.

Негізгі әдістер мен тәсілдер

Түрлі өркениеттер өз жағдайына сай түрлі әдістер ойлап тапқан. Кейбір тәсілдер барлық өңірлерде қолданылған болса, өзгелері тек белгілі бір жерде ғана кездеседі.

• ағаш шаналар арқылы тасты сүйреу;
• астына дөңгелек бөренелерді қойып, тасты домалату;
• тік немесе спиральді пандустар жасау арқылы биікке шығару;
• бетін сумен немесе маймен майлап, үйкелісті азайту;
• арқан, тетік, еңіс жазықтық және иінтіректерді қолдану.

Бұл әдістердің арқасында бірнеше тонна тартатын тастар адам күшімен-ақ қозғалтылған.

Түрлі өркениеттерден нақты мысалдар

Төмендегі тарихи ескерткіштер ауыр тастармен жұмыс істеудің нақты үлгілерін көрсетеді. Олар түрлі географиялық және мәдени ортада жасалғанымен, бірдей мақсатқа жеткен.

1. Мысыр пирамидалары. Гизадағы алып құрылыстарда әр тастың салмағы 2-15 тоннаға дейін жеткен. Зерттеушілер олардың тік немесе айналмалы пандустар арқылы жоғары шығарылғанын болжайды. Тастың астына ағаш шаналар қойылып, құмды сумен сулап, сырғанау жеңілдетілген.
2. Стоунхендж (Англия). Мұндағы тастар 40 тоннаға дейін жеткен. Оларды 200 шақырымдай жерден өзен арқылы жеткізіп, әрі қарай домалатып апарған. Тастар тік шұңқырларға тіреп қойылып, біртіндеп тігінен тұрғызылған.
3. Ольянтайтамбо (Перу). Инк өркениеті таулы аймаққа 50 тонна тартатын тастарды шығарған. Тастар көлбеу жазықтықтармен сүйрелген, арқан және тетіктермен басқарылған. Құрылыс дәлдігімен ерекшеленіп, тастар бір-біріне мінсіз жымдастырылған.
4. Баальбек (Ливан). Мұндағы «Оңтүстік тас» деп аталатын блоктың салмағы 800 тоннадан асады. Оның карьерде жылжытыла бастағаны көрінеді. Арнайы төсемелер, тепе-теңдікке негізделген жүйелер мен салмақты тең бөлетін тіректер пайдаланылған деген болжамдар бар.
5. Пасха аралы (Моаи мүсіндері). Бұл мүсіндер 10-30 тонна аралығында болып, бірнеше шақырымға көшірілген. Кейбір зерттеушілер мүсіндер «жүргізілген» деп санайды – яғни арқанмен тербелтіп, оң-сол бағытқа кезекпен жылжыған.

Осы мысалдардан байқауға болады: ежелгі шеберлер әр жағдайға бейімделе отырып, тиімді әдістер ойлап тапқан.

Физикалық принциптер мен логика

Ежелгі құрылысшылар ғылыми терминдерді білмесе де, физика заңдарын жақсы түсінген. Олар күшті үнемдеп, тиімді бағытқа жұмсауды меңгерген.

• үйкелісті азайту үшін сырғанауға қолайлы орта қолданған;
• көлбеу беттер арқылы тасты біртіндеп жоғары көтерген;
• жұмыс күшін тиімді ұйымдастырып, салмақты біркелкі бөлген;
• жер бедерін шебер пайдаланып, құрылым жасаған;
• әр қозғалысты уақытында тіреу, клин және тірек арқылы бекітіп отырған.

Мұндай тәсілдер ежелгі құрылыс нысандарын мыңдаған жыл бойы сақтап қалуға көмектесті.

Көне дәуірдің инженерлік шешімдері бүгінгі ұрпақ үшін де үлкен шабыт көзі болып қала береді. Жоғары технологияларсыз-ақ адам баласы ғаламат биіктерге қол жеткізе алатынын дәлелдеген бұл шеберлер еңбек пен білімнің үйлесімін көрсетті. Ежелгі құрылысшылардың тәсілдерін зерттеу – тек өткенге үңілу емес, болашақ инженерияға бағыт іздеу. Тиянақты ұйымдастыру, табиғатпен үндесу және нақты есеп – кез келген дәуірдің табысты жобасының негізі.