Ішкі құлақ қалай жұмыс істейді?

Адамның есту жүйесі ағзадағы ең күрделі әрі нәзік механизмдердің бірі болып есептеледі. Ол сыртқы ортадағы толқындарды жүйке жүйесі түсіне алатын айқын сигналдарға айналдырады. Мұндай дәлдік құрылымдардың өзара үйлесімді әрекеті арқасында қамтамасыз етіледі, себебі әр бөлік ақпаратты өңдеудің жеке кезеңіне жауап береді. Ішкі тетіктердің қалай жұмыс істейтінін білу адамның кеңістікте қалай бағдар ұстайтынын және дыбысты қалай ажырататынын тереңірек түсінуге көмектеседі. Тақырыпты біртіндеп талдау бұл сенсорлық жүйенің қаншалықты мұқият ұйымдастырылғанын анық көрсетеді.

Ішкі құлақтың негізгі бөлімдері

Ішкі құлақтың құрылымы көпқырлы және әр элементтің өз міндеті бар. Бұл бөліктер бірігіп, дыбысты қабылдауға және тепе-теңдікті сақтауға мүмкіндік береді.

Мәліметтерді қалай өңдейтінін түсіну үшін маңызды құрамдастарды жеке қарастыру пайдалы.

• ұлу сұйықтық қозғалысын жүйке импульсына айналдырады; ол ішінде орналасқан сезімтал рецепторлар арқылы базилярлық жарғақтың ауытқуын анықтайды, бұл жиілікті де, дыбыс күшін де ажыратуға көмектеседі; осындай тетік күрделі және әлсіз дыбыстарды анық қабылдауға жағдай жасайды; жоғары сезімталдық дыбыстық ақпаратты өте дәл етеді;
• кіреберіс бөлім тербелісті есту сүйекшелерінен әрі қарай өткізеді; оның қуысы тербелісті бастапқы түрлендіруден өткізетін аралық аймақ ролін атқарады; мұндай құрылым ақпараттың тез өтуін қамтамасыз етеді; осылайша дыбыс энергиясы айтарлықтай жоғалмайды;
• жартылай шеңбер каналдары дене тұрақтылығын сақтайды; олардың ішінде бас қозғалысына жауап беретін рецепторлар орналасқан; сұйықтықтың әр ауысуы сезімтал талшықтарды қоздырып, тепе-теңдікті бақылауға мүмкіндік береді; дәл осы принцип жылдам қозғалыс кезінде де бағдар жоғалтпай жүруге көмектеседі.

Бұл элементтер бірігіп, есту мен вестибулярлық жүйелердің толыққанды жұмысын қамтамасыз етеді.

Дыбыс қалай жүйке импульсына айналады

Есту жүйесі дыбысты бірнеше кезең арқылы өзгертеді. Әр кезең ақпаратты нақтылай түседі және миға түсетін деректердің сапасын жоғарылатады.

Негізгі үдерістер біртұтас күрделі тізбек құрайды.

1. Дыбыс толқыны барабан жарғағына әсер етеді. Жарғақ қысымға сай тербеліп, әр түрлі күшке ие микрокозғалыстар жасайды. Есту сүйекшелері осы тербелістерді қабылдап, оларды күшейтіп, механикалық сигналды айқынырақ етеді. Сол себепті әлсіз дыбыстардың өзі естіледі.
2. Тербеліс сопақ терезеге өтеді. Бұл құрылым сұйық толтырылған арналар жүйесіне кіреберіс қызметін атқарады. Әр тербеліс ұлу ішіндегі толқынға айналып, арна бойымен таралады. Осы құбылыс энергияны жиілік бойынша дәл бөлуге көмектеседі.
3. Толқындық қозғалыс ұлудағы сезімтал жасушаларды белсендіреді. Олар базилярлық жарғақ бойымен орналасып, нақты жиіліктерге әрекет етеді. Әр бөлік белгілі бір дыбыс диапазонын қабылдайды, бұл жоғары дәлдікті қамтамасыз етеді. Рецепторлардың үйлесімді жұмысы дыбысты көпқабатты етіп қабылдауға мүмкіндік береді.
4. Сигнал есту нервіне өтеді. Мидағы орталықтар жаңа мәліметті бұрынғы дыбыстық тәжірибемен салыстырады. Өңдеу өте жылдам жүріп, адамның сөйлеуді, шуды немесе музыканы тез тануына мүмкіндік береді. Жүйке жүйесінің үйлесімді әрекеті дыбысты барынша анық етеді.

Осындай түрлендіру сәттің ішінде аяқталса да, көптеген өзара байланысқан кезеңнен тұрады.

Тепе-теңдікті сақтайтын механизмдер

Вестибулярлық жүйе бірнеше құрылымнан тұрады және кеңістікті бағдарлауда маңызды рөл атқарады. Бұл механизмдер әсіресе қозғалыс бағыты өзгерген кезде айқын байқалады.

Тепе-теңдікті анықтайтын факторларды бөліп көрсету жүйенің жұмысын жақсы түсінуге мүмкіндік береді.

• жартылай шеңбер каналдарындағы сұйықтық қозғалысы бас бұрылғанын хабарлайды; рецепторлар талшықтардың бағыт өзгертуін тіркеп, жүйкеге деректер жібереді; ми осы ақпаратқа сүйеніп дене қалпын түзетеді; бұл механизм белсенді қозғалыс кезінде аса қажет;
• отолиттік мүшелер үдеуді анықтайды; ұсақ кальций бөлшектері ауытқығанда рецепторлар тітіркеніп, мида нақты сигнал пайда болады; жүйе дененің еңкеюін немесе тік қозғалысын дәл айырады; бұл жүру, жүгіріп келе жатқанда немесе көлікте жүргенде маңызды рөл атқарады;
• көру және вестибулярлық деректер үйлескенде орта тұрақты болып көрінеді; жүйелердің келісімді жұмысы бейненің шайқалуына жол бермейді; ми ақпаратты бірнеше каналдан алып, нақты жарамды нұсқасын қалыптастырады; сондықтан адам күрделі жағдайда да бағытынан жаңылмайды.

Бұл механизмдер тұрақтылықты үздіксіз қолдап тұрады.

Неліктен жұмысындағы бұзылулар жайсыздық тудырады

Ішкі құлақ өте сезімтал болғандықтан, аздаған өзгерістің өзі елеулі қолайсыздыққа әкеледі. Мұндай жағдайлар есту сапасын да, тепе-теңдікті де өзгертеді.

1. Қабыну қысымды бұзады. Сұйық қалыпты қозғала алмай, рецепторларға бұрмаланған сигнал түседі. Бұл бас айналуға және естудің әлсіреуіне себеп болады. Мұндай жағдайда тексеру міндетті.
2. Жас ерекшелігі рецептор сезімталдығын төмендетеді. Жоғары жиіліктер нашар естіліп, сөйлеуді ажырату қиындайды. Жүйе нәзік тербелістерге баяу реакция береді. Белгілерді ерте байқап, алдын алу шараларын қабылдау маңызды.
3. Жарақат құрылым тұтастығын бұзады. Сұйық қозғалысы өзгеріп, рецепторлық жауап бұзылады. Бұл кенеттен бағдардан айырылуға әкеледі. Қалпына келу зардап көлеміне байланысты.

Осы ерекшеліктерді түсіну есту жүйесінің жағдайын дұрыс бағалауға көмектеседі.

Адам ағзасы анық есту мен тұрақты қозғалысты қамтамасыз ету үшін көптеген үйлесімді механизмдерді қолданады. Бұл үдерістер бір сәтке де тоқтамай әрекет етеді және қоршаған ортамен байланысты сақтайды. Ішкі құлақтың дұрыс жұмысы күрделі дыбыстарды ажыратуға және қозғалыс кезінде сенімділікті арттыруға мүмкіндік береді. Мұндай жүйенің принциптерін білу денсаулыққа мұқият қарауға ықпал етеді және ағзаның мүмкіндіктерін тереңірек түсінуге жол ашады.