Исландия және оның жанартаулары туралы 15 қызықты деректер

Исландия табиғаты ерекше әрі контрасты мол ел ретінде танымал. Мұнда мұз бен от қатар өмір сүреді, ал ландшафты тіпті басқа ғаламшарды елестетеді. Ел аумағы геологиялық тұрғыдан белсенді аймақта орналасқандықтан, жер бедері үнемі өзгеріп отырады. Жанартаулар, гейзерлер, ыстық бұлақтар мен мұздықтар бір-бірімен қатар тіршілік етіп, ерекше табиғи тепе-теңдік қалыптастырады. Исландияның осындай бірегей ерекшеліктері оның тек табиғатын ғана емес, мәдениетін, экономикасын және тұрмысын да қалыптастырады. Төмендегі деректер осы елдің жанартаулық табиғатын жаңа қырынан танытуға көмектеседі.

1. Исландия екі литосфералық тақтаның түйіскен жерінде орналасқан. Еуразиялық және Солтүстік Америка тақталары бір-бірінен алыстап, жер қыртысында кернеу туғызады және жанартаулық әрекеттерге себеп болады.
2. Елде 130-дан астам белсенді және сөнген жанартаулар бар. Бұл көрсеткіш Исландияны әлемдегі ең белсенді жанартаулық аймақтардың біріне айналдырады.
3. Әрбір 4–5 жыл сайын елде ірі жанартау атқылауы тіркеледі. Мұндай табиғи құбылыстарға қарамастан, исландиялықтар олармен күресудің тиімді жолдарын меңгеріп үлгерген.
4. Ватнайёкюдль мұздығы астында бірнеше жанартау жасырынған. Олардың атқылауы кезінде лава мұзды ерітіп, кенеттен су тасқындарын, яғни «йёкюльхлауптарды» тудырады.
5. Эйяфьятлайокюдль жанартауы 2010 жылы әлемге әйгілі болды. Оның атқылауы Еуропа әуе қатынасының тоқтап қалуына себеп болып, табиғи құбылыстың жаһандық экономикаға қалай әсер ете алатынын көрсетті.
6. Исландиядағы электр энергиясының шамамен 30 пайызы геотермалдық станциялардан өндіріледі. Жер астындағы жылу қыста тұрғын үйлер мен жылыжайларды жылыту үшін кеңінен пайдаланылады.
7. Исландиялықтар жанартаулық энергияны күнделікті өмірде де шебер қолданады. Мысалы, ыстық бұлақтар арқылы су құбырлары қосымша технологиясыз жылытылып отырады.
8. Хекла жанартауы бұрын «тозақтың қақпасы» деп есептелген. Орта ғасырларда оның атқылауын тылсым күштердің белгісі деп қабылдаған.
9. Кейбір атқылаулар бірнеше айға созылады. 1783 жылы Лаки жанартауы 8 ай бойы атқылап, солтүстік жарты шарда климаттың өзгеруіне әкелді.
10. Исландия қалалары жанартау қауіпіне жақсы бейімделген. Үкімет ерте ескерту және мониторинг жүйелерін дамыту арқылы залалды азайтуға тырысады.
11. Судың түбіндегі жанартаулар да маңызды рөл атқарады. Олар жаңа аралдардың пайда болуына ықпал етеді, мысалы, 1963 жылы Суртсей аралы Атлант мұхиты түбіндегі күшті атқылаудан кейін пайда болған.
12. Исландияның вулкандық пейзаждары кино түсірушілерді өзіне тартады. Бұл жерде «Прометей» және «Интерстеллар» секілді фильмдердің сахналары түсірілген.
13. Жанартаулардың айналасындағы топырақ өте құнарлы. Бұл тіпті суық климатта да ауыл шаруашылығы өнімдерін өсіруге мүмкіндік береді.
14. Исланд тілінде жанартаудан кейінгі күкірт иісін білдіретін арнайы сөз бар. Ол «brennisteinslykt» деп аталады және «порох пен піскен жұмыртқаның» иісіне ұқсайды.
15. Жанартаулық белсенділік ұлттық болмыстың бір бөлігі саналады. Исландиялықтар өз жерінен қорықпайды, керісінше табиғаттың қуатына құрметпен қарап, онымен үйлесімде өмір сүреді.

Исландия — мәңгі қозғалыстағы ел. Жанартаулар мұнда апат көзі ғана емес, сондай-ақ энергия, шабыт және өмірдің қайнар көзі ретінде қарастырылады. Осы деректер табиғаттың адам өміріне қалай әсер ететінін, мәдениетті қалай қалыптастыратынын айқын көрсетеді. Исландияны зерттеу арқылы адам мен табиғат арасындағы терең байланысты тереңірек түсінуге болады. Бұл байланыс елдің нағыз ерекшелігін көрсететін басты сипаттың бірі болып қала береді.