Көшкін туралы 31 қызықты деректер

Табиғи апаттар адамзат үшін әрқашан күрделі қауіптердің бірі болып қала береді және көбіне үлкен шығын мен қайғылы оқиғаларға әкеледі. Осындай қауіпті құбылыстардың бірі – көшкін. Бұл – таулы немесе қыратты жерлерде ауырлық күшінің әсерінен топырақ пен тау жыныстарының төмен қарай жылжуы. Мұндай құбылыс кенеттен әрі жылдам жүреді, сондықтан адамдардың дер кезінде алдын ала шара қабылдап үлгеруі қиынға соғады. Осы табиғат құбылысы туралы төменде 31 қызықты дерек ұсынылған.

1. Көшкін көбінесе тау беткейлері мен биік қыраттарда орын алады, беткей қаншалықты тік болса, көшкін жүру қаупі соншалықты жоғары болады.
2. Жер көшкінінің негізгі себебі қатты жаңбыр немесе қардың күрт еруі болып табылады, себебі су топырақтың беріктігін төмендетіп, жылжуына ықпал етеді.
3. Жер сілкінісі де көшкін тудыруға әсер етеді, өйткені тербеліс тау жыныстары арасындағы байланысты әлсіретеді.
4. Көшкінге көбінесе сазды және құмды топырағы бар жерлер бейім келеді, себебі мұндай топырақ ылғалды тез сіңіріп, тұрақтылығын жоғалтады.
5. Әлемдегі ең ірі көшкін 1980 жылы АҚШ-тағы Сент-Хеленс жанартауы атқылаған кезде болған. Сол кезде шамамен 3 текше шақырым тау жынысы қозғалды.
6. Жер көшкіні сағатына 100 шақырымға дейін жылдамдықпен қозғала алады, сондықтан қауіпті аймақтан тез арада кету өте қиын.
7. Теңіз астындағы көшкіндер алып цунами толқындарын туғызып, жүздеген шақырым аймаққа әсер етуі мүмкін.
8. Көшкіннен ең көп зардап шегетін инфрақұрылым нысандары – тау жолдары, көпірлер мен теміржолдар. Оларды қалпына келтіру ұзақ уақыт пен көп қаражатты қажет етеді.
9. Кейбір жағдайда көшкіннің себебі адам әрекеті болуы мүмкін, әсіресе ағаштарды кесу немесе тұрақсыз жерлерде жол салу.
10. Статистика бойынша, жыл сайын әлемде мыңдаған ірі көшкіндер орын алады, олардың басым бөлігі Азия мен Оңтүстік Америкада тіркеледі.
11. 1970 жылы Перуде болған көшкін Юнгай қаласын толығымен басып қалды, салдарынан шамамен 20 мың адам қаза тапты.
12. Беткейлерге ағаш отырғызу топырақты нығайтып, көшкін қаупін едәуір азайтады, сондықтан көшкінмен күресте орман алқаптарын өсіру өте тиімді тәсіл.
13. 1963 жылы Италияда көшкін салдарынан таудан үлкен тау жынысы Вайонт су қоймасына құлап, екі мыңнан астам адам қаза болған.
14. Ірі көшкіндер өзен арнасын өзгертіп, жаңа көлдердің пайда болуына немесе бұрынғы көлдердің жойылуына себеп болуы мүмкін.
15. Көшкінді алдын ала дәл болжау өте қиын, себебі ол күтпеген уақытта пайда болады.
16. Кейбір жануарлар көшкіннің болатынын адамдардан бұрын сезіп, қауіпті аймақты алдын ала тастап кетеді.
17. Швейцарияның таулы аймақтарында жылына жүзден астам көшкін тіркеледі, бірақ олардың көбі үлкен апатқа әкелмейді.
18. Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде тропикалық циклондар туғызған нөсер жаңбырлар жаппай көшкіннің пайда болуына әсер етеді.
19. 1920 жылы Қытайдың Ганьсу провинциясында болған жер сілкінісі көптеген көшкін тудырып, 200 мыңнан астам адам қаза тапқан.
20. Климаттың өзгеруі салдарынан соңғы жылдары көшкіндер саны мен көлемі ұлғаюда.
21. Көшкіндердің ерекше бір түрі – лайлы көшкіндер. Олар өте жылдам болып, жолындағы барлық нәрсені қиратады.
22. Индонезия мен Филиппинде көшкіндер көбінесе тасқын сумен бірге орын алып, апаттың ауқымын одан сайын күшейтеді.
23. Жерсеріктік бақылау қауіпті аймақтарды анықтап, апаттың алдын алуға септігін тигізеді.
24. Көшкіннің кесірінен әлем бойынша жылына миллиардтаған доллар шығын келтіріледі, өйткені ол инфрақұрылым мен ауылшаруашылық жерлерін бұзады.
25. Жанартаудан шыққан пемза сияқты жеңіл тау жыныстарынан құралған аумақтар көшкінге өте бейім.
26. Суық жерлерде топырақтағы ылғалдың қатуы мен еруі көшкін қаупін арттырады.
27. Шамамен 8 мың жыл бұрын Норвегия жағалауында ірі теңіз асты көшкіні болып, Ұлыбритания мен Дания жағалауларын шарпыған үлкен цунами тудырған.
28. Кейбір көшкіндер бірнеше жыл бойы баяу қозғалып, бұл құбылыс «жылжымалы көшкін» деп аталады.
29. Көшкіндердің алдын алу мақсатында көптеген елдерде арнайы бөгеттер, тіреуіш қабырғалар мен террасалар салынады.
30. Геологтардың мәліметінше, Жер бетінің шамамен 17 пайызы көшкін қауіп-қатері жоғары аймаққа жатады.
31. Көшкін қаупі бар аймақтарда тұратын адамдар апат кезінде не істеу керектігін нақты білуі тиіс. Мұндай дайындық адам шығынын айтарлықтай азайтады.

Көшкін – қоғам мен ғалымдардың үнемі назар аударуын талап ететін табиғи құбылыс. Осы табиғи апаттың қауіптілігін дер кезінде түсіну және алдын алу шараларын қолдану адам өмірі мен материалдық шығынды айтарлықтай азайтады. Көшкіндердің пайда болу механизмін терең зерттеу болашақта болатын апаттарға дайындық деңгейін арттырып, шығынды барынша төмендетуге мүмкіндік береді.