Көзге көрінбейтін жарықты алғаш кім байқады

Жарық адамзат өмірінде әрқашан үлкен рөл атқарып, кеңістікті бағдарлауға және таным көкжиегін кеңейтуге көмектесті. Ұзақ уақыт бойы адамдар көзге көрінетін сәуле ғана бар деп ойлады. Алайда ғылым дамыған сайын көзге шалынбайтын толқындардың да бар екені белгілі болды. Көрінбейтін жарықты ашу физика тарихындағы маңызды кезең болып, сәуле табиғаты туралы түсінікті түбегейлі өзгертті. Бұл құбылыстың қалай зерттелгенін түсіну үшін сол дәуірдегі негізгі ғалымдар мен тәжірибелерге тоқталған жөн.

Көрінбейтін жарық туралы алғашқы болжамдар

Ежелгі заманда-ақ ойшылдар жарықтың табиғатын ой елегінен өткізген. Олар адамның көзіне көрінбейтін құбылыстардың бар екенін болжаған. Дегенмен мұндай пікірлер тәжірибемен дәлелденбеді, бірақ кейінгі жаңалықтарға негіз қалады. Кейінірек оптика дамыған кезде ғалымдар сәуленің сынуын және спектрге бөлінуін зерттей бастады.

XVIII ғасырдың соңына қарай зерттеушілерде дәлірек құралдар пайда болып, призмадан өткен күн сәулесінің спектрін байқауға мүмкіндік туды. Осы кезде қызыл және күлгін шектерінен әрі белгісіз бір нәрсенің бар екені сезіле бастады. Бұл ой тәжірибелік зерттеулерге жол ашты.

Бұл алғашқы пайымдар нақты жауап бермегенімен, кейінгі табыстарға негіз қалады. Олар кез келген ғылыми ойдың уақыт өте келе тиісті әдіс пен құралдар арқылы дәлелденуі мүмкін екенін көрсетті.

Инфрақызыл сәуленің ашылуы

Көрінбейтін жарықтың бар екенін тәжірибелік түрде алғаш дәлелдегендердің бірі астроном Уильям Гершель болды. 1800 жылы ол күн спектрінің қай бөлігі жылуды көбірек бөледі деген сұрақты зерттеді. Ол үшін шыны призмадан өткен спектрге бірнеше термометр қойып бақылау жасады.

1. Гершель тәжірибесінде температураның ең жоғарысы көзге көрінетін аймақта емес, қызыл шектен тыс жерде артқанын байқады. Бұл күтпеген жағдай еді, өйткені ол жерде адам көзі ешқандай сәуле көрмеді.
2. Ғалым көзге көрінбейтін, бірақ жылу әсерін тудыратын ерекше сәуле бар деген қорытындыға келді. Кейіннен ол инфрақызыл деп аталды.
3. Бұл жаңалық ғылым үшін орасан зор мәнге ие болды, себебі спектр шекарасы адамның көзі көретін ауқыммен шектелмейтінін дәлелдеді. Осыдан кейін электромагниттік толқындарды зерттеу кең өріс алды.

Гершельдің тәжірибесі көрінбейтін жарықтың бар екенін және оның нақты физикалық әсерге ие екенін дәлелдеді. Бұл адамның көзі электромагниттік спектрдің тек аз бөлігін ғана қамтитынын көрсеткен алғашқы айқын дәлел болды.

Ультракүлгін сәуленің ашылуы

Бірнеше жылдан соң неміс ғалымы Иоганн Риттер жаңа жаңалық ашты. 1801 жылы ол жарыққа сезімтал күміс пластиналармен тәжірибе жасады. Зерттеу барысында күлгін бөліктің ар жағында, көзге көрінбейтін аймақта пластиналардың әлдеқайда тез қарайғанын байқады.

1. Риттердің байқауы көрінбейтін жаңа сәуленің бар екенін дәлелдеді.
2. Бұл сәуле химиялық әсерімен ерекшеленіп, зерттеушілердің ерекше қызығушылығын тудырды.
3. Кейін ол ультракүлгін деп аталып, заттарға жарықтың ықпалын зерттеудің жаңа мүмкіндіктерін ашты.

Риттердің жаңалығы көрінбейтін жарықтың тек жылулық қана емес, химиялық әсері де бар екенін көрсетті. Бұл құбылыс сәуле табиғаты туралы түсінікті кеңейтіп, ғылымның жаңа салаларына жол ашты.

Көрінбейтін жарықтың ғылым мен техникадағы маңызы

Гершель мен Риттердің еңбектері жарық табиғатын түсінуге ғана емес, жаңа технологиялардың дамуына да ықпал етті. Бүгінде көрінбейтін сәуле әртүрлі салада кеңінен қолданылады.

Олардың қатарына мыналар жатады:

• медицинада инфрақызыл және ультракүлгін сәуле емдеу мен диагностикада қолданылады;
• астрономияда көзге көрінбейтін диапазон арқылы ғаламдағы жаңа нысандар зерттеледі;
• өнеркәсіпте материалдардың сапасын бақылауда пайдаланылады;
• қауіпсіздік саласында инфрақызыл камералар қозғалысты анықтап, жасырын нысандарды табуға көмектеседі.

Бұл мысалдар көрінбейтін жарықтың қазіргі ғылым мен тәжірибеде айрықша орын алғанын дәлелдейді. Оның ашылуы медицинада, өндірісте және ғарышты зерттеуде түбегейлі жаңалықтарға жол ашты.

Көрінбейтін жарықтың ашылуы табиғаттану ғылымындағы аса маңызды белес болды. Ол адам көзі шындықтың тек шағын ғана бөлігін көретінін дәлелдеп, әлемде жасырын жатқан қуат түрлерінің бар екенін көрсетті. Бұл білім ғылым көкжиегін кеңейтіп қана қоймай, жаңа технологияларды дамытуға серпін берді. Қазіргі таңда көрінбейтін жарық спектрдің табиғи бөлігі ретінде қабылданады, бірақ оған жету жолы қажырлы ізденістер мен батыл тәжірибелерге толы болды.