Кратерлерде геологтар нені зерттейді

Жер бетіндегі кратерлер әрдайым ғалымдардың, зерттеушілер мен табиғат әуесқойларының қызығушылығын тудырған. Осындай ерекше құрылымдар планетаның аса күрделі тарихы туралы көп мәлімет береді және оның өткені жайлы сыр шертеді. Адамзат ежелден-ақ алып шұңқырлардың пайда болу себептерін түсінуге тырысқанымен, тек геология ғылымының дамуы арқылы олардың ғылыми мәні ашыла бастады. Қазіргі мамандар кратерлерді миллиондаған жылдар бұрынғы Жер тарихындағы процестерді зерттейтін бірегей табиғи зертхана ретінде қолданады. Ендеше, геологтар осындай жұмбақ орындарда нақты нені зерттейді – соған тоқталайық.

Зерттеудің негізгі бағыттары

Кратерлер көлемі мен пайда болу табиғаты бойынша әртүрлі болады – олар шағын вулкандық кратерлерден бастап, алып метеориттік құрылымдарға дейін кездеседі. Оларды зерттеу арқылы мамандар бірнеше маңызды ғылыми мәселені шешеді.

• геологтар тек кратерлерде кездесетін тау жыныстары мен минералдарды зерттейді;
• мамандар шұңқырдың пайда болуы жарылыспен байланысты екенін растау үшін жоғары температура мен қысым іздерін анықтайды;
• космостық денелердің соғылысуы нәтижесінде пайда болған ерекше түзілімдерді іздейді;
• жыныстардың қабатты құрылымын зерттеп, оқиғалардың жасын және ретін анықтайды;
• жер қыртысында сирек кездесетін элементтердің бар-жоғын талдайды;
• эрозия және ландшафттың өзгеру процестерін бақылап, аймақтың уақыт өте қалай өзгергенін анықтайды.

Бұл бағыттардың әрқайсысы планетаның өткеніндегі табиғи процестер туралы жаңа деректер алуға мүмкіндік береді.

Кратерлер нені айтып береді

Кратерлерде жүргізілетін жұмыстар Жердің геологиялық тарихындағы көптеген құпияларды ашуға көмектеседі. Бұл мақсатта заманауи әдістер мен дәл құралдар қолданылады.

1. Кратерлерді зерттеу арқылы өткенде Жерге астероидтар мен кометалардың қаншалықты жиі соғылғанын білуге болады. Шұңқыр құрылымы мен тау жыныстарының орналасуын талдау арқылы апатты оқиғалардың хронологиясы қалпына келтіріледі.
2. Вулкандық кратерлер жер қойнауындағы терең процестер туралы мәлімет береді. Олардың пішіні, көлемі және тау жыныстарының химиялық құрамы планетаның ішкі құрылымын тануға көмектеседі.
3. Геологтар тек аса жоғары температура мен қысым жағдайында түзілуі мүмкін минералдарды іздейді. Мысалы, импактиттер – метеорит соқтығысуы кезінде пайда болатын ерекше тау жыныстары.
4. Кейбір кратерлерде ежелгі көлдер мен батпақтардың іздері табылуы мүмкін. Осындай белгілер бойынша мамандар бұрынғы климат, өсімдіктер мен су қоры туралы қорытынды жасайды.
5. Кратерлерді зерттеу аймақтың геологиялық картасын нақтылауға және пайдалы қазбаларды іздеу үшін перспективалы аудандарды анықтауға көмектеседі.

Кратерлер – табиғи апаттар мен ұзақ мерзімді климаттық және рельефтік өзгерістер туралы мол мағлұмат сақталған ерекше орындар.

Зерттеудің заманауи әдістері

Бүгінде мұндай нысандарды зерттеу үшін түрлі технологиялар пайдаланылады, олардың көмегімен өте нақты мәліметтер алуға болады.

• дала жағдайында бұрғылау құрылғылары, лазерлік сканерлер мен спектрометрлер қолданылады;
• спутниктік суреттер мен әуеден түсірілім арқылы кратерлердің үшөлшемді үлгілері жасалады;
• зертханалық талдау арқылы жыныстардың микроқоспалары мен изотоптық құрамы анықталады;
• компьютерлік модельдеу арқылы шұңқырдың пайда болуына себеп болған оқиғаларды қайта жаңғыртуға болады;
• радиокөміртекті әдістер мен басқа даталау тәсілдері арқылы кратердің нақты жасын білуге мүмкіндік туады.

Осындай әдістердің арқасында ғалымдар тек жалпы түсінік қана емес, нақты сандар мен сызбалар ала алады.

Кратерлерді зерттеу геологтар үшін нағыз ашылулар әлемін ашады. Мұндай орындарда жұмыс істеу жоғары біліктілік пен озық технологияларды талап етеді, бірақ алынған нәтижелер бұл еңбекті толық ақтайды. Әрбір табылған минерал, қабат немесе түзілім – планета тарихының бір бөлігі. Осындай зерттеулердің арқасында адамзат Жер туралы білімін кеңейтіп қана қоймай, болашақта табиғи апаттарға дайын бола алады. Өйткені өткеннен алынған білім алдағы оқиғалардың даму мүмкіндіктерін болжауға көмектеседі.