Мұхитта қанша тіршілік формасы бар?

Жер бетінің 70 пайыздан астамын алып жатқан мұхиттар – Жердегі ең ауқымды экожүйе. Бұл шексіз кеңістікте тіршіліктің сан алуан формалары мекендейді және олардың көпшілігі әлі де толық зерттелмеген. Мұхиттық тіршілік иелері терең қабаттардан бастап, су бетіне дейін түрлі жағдайларға бейімделіп өмір сүреді. Ғалымдар жыл сайын жаңа түрлерді анықтап, тіршіліктің бұл саласының әлі де тылсым екенін дәлелдеп келеді. Мұхиттағы тірі ағзалар саны туралы нақты дерек жоқ, дегенмен қазіргі зерттеулер арқылы шамамен бағалау жүргізуге болады.

Мұхиттағы тіршілік формаларына бактериялар, балдырлар, қарапайымдар, жәндіктер, балықтар және алып теңіз сүтқоректілері жатады. Олардың жіктелуі мен санын есептеу – ғылым үшін күрделі әрі үздіксіз жұмыс.

Мұхит тіршілігінің негізгі топтары

Мұхиттағы барлық тірі ағзалар тіршілік ету орны мен қозғалыс ерекшеліктеріне байланысты бірнеше топқа бөлінеді.

• планктон – су ішінде еркін қалқып жүретін ұсақ ағзалар;
• бентос – мұхит түбінде немесе шөгінділер арасында мекендейтін жәндіктер;
• нектон – белсенді қозғала алатын тіршілік иелері, мысалы, балықтар, кальмарлар және киттер;
• фитопланктон – фотосинтез арқылы оттек өндіретін негізгі организмдер;
• зоопланктон – фитопланктонмен немесе өзге ұсақ ағзалармен қоректенетін жануарлар.

Бұл топтардың әрқайсысы мұхиттық экожүйенің тұрақтылығын сақтауда маңызды рөл атқарады.

Түрлердің шамамен саны

Ғалымдар мұхитта қанша тірі түр бар екенін анықтауға тырысып келеді. Бұл деректер уақыт өткен сайын жаңартылып отырады.

1. Әлемдік теңіз түрлерінің тізіліміне сәйкес, қазіргі таңда 240 мыңнан астам теңіз ағзасы ресми түрде сипатталған. Бұл көрсеткішке барлық белгілі топтар кіреді – біржасушалылардан бастап күрделі омыртқалыларға дейін.
2. Зерттеушілер мұхиттағы жалпы тіршілік түрлерінің саны 2 миллионға дейін жетуі мүмкін деп болжайды. Олардың көпшілігі терең сулар мен термалды аймақтарда тіршілік етеді және әлі ашылмаған.
3. Жыл сайын 1500–2000 жаңа теңіз ағзасы ғылыми түрде ашылып, тіркеуге алынады. Бұл мұхиттың әлі толық зерттелмегенін көрсетеді.
4. Ең көптүрлілік тропикалық маржан рифтерінде байқалады. Бұл аймақтарда омыртқасыздар, балықтар, балдырлар және симбиозда өмір сүретін тіршілік иелері көп.
5. Терең су қабаттарында жарықсыз және жоғары қысым жағдайына бейімделген ерекше ағзалар мекендейді. Олардың ішінде жарқырау қабілеті бар немесе ұзақ аштыққа төтеп бере алатын түрлер кездеседі.

Ғалымдар мұхит әлемінің толық картинасын жасауға әлі алыс, дегенмен оның биоалуантүрлілігі шексіз екені сөзсіз.

Мұхит ағзаларының ерекше қасиеттері

Су астындағы тіршілік иелері құрлықтағы жануарлардан мүлде өзгеше бейімделу қабілеттеріне ие.

• кейбір теңіз жәндіктері түсін немесе пішінін өзгерте алады;
• балықтар мен моллюскалар қорғану немесе шабуыл кезінде мимикрияны қолданады;
• медузалар тәрізді кей ағзалар судың көп бөлігінен тұрады;
• теңіз губкалары мен маржандар суды сүзу арқылы қоректенеді;
• терең қабаттағы тіршілік иелерінде ерекше сезім мүшелері дамыған.

Мұндай бейімделулер – қысым, суық, жарық жетіспеушілігі және қорек тапшылығы жағдайында ұзақ эволюция нәтижесі.

Мұхит тіршілігінің жаһандық экологиядағы орны

Теңіз ағзалары климат, зат алмасу және ғаламдық экологиялық тепе-теңдікке тікелей әсер етеді. Олардың маңызы зор.

1. Фитопланктон фотосинтез процесі арқылы Жердегі оттектің 50 пайызына дейін өндіреді. Бұл оларды орманмен тең дәрежеде маңызды етеді.
2. Мұхит ағзалары көміртек айналымына белсенді қатысады. Олар көмірқышқыл газын сіңіріп, өлгеннен кейін оның бір бөлігін түбіне шөгінді түрінде тасымалдайды.
3. Биологиялық процестер арқылы теңіз климаты реттеледі. Мұхиттың жылу мен газды сіңіру қабілеті тіршілік жағдайына тікелей байланысты.
4. Балықтар, шаянтәрізділер мен моллюскалар миллиардтаған адам үшін маңызды азық көзі. Олардың популяциясының тұрақтылығы экологияға да, экономикаға да әсер етеді.
5. Теңіз балдырлары мен бактериялары медицинада, косметологияда және биотехнологияда қолданылады. Кейбір түрлер жаңа дәрілер мен бактерияға қарсы заттар жасауға пайдаланылады.

Мұхиттағы тіршілік – бір-бірімен тығыз байланысты әрі өте күрделі жүйе. Ол бүкіл Жердегі экологиялық тепе-теңдіктің негізі саналады.

Мұхиттағы тіршілік түрлерінің саны орасан, әрі олар әлі толық зерттелмеген. Бұл тылсым әлем біз білмейтін мыңдаған құпияны жасырып жатыр және әрбір жаңа ашылым табиғатты тану көкжиегін кеңейтеді. Мұхиттық экожүйені сақтау – бүкіл адамзаттың ортақ міндеті. Ғылыми зерттеулер жалғасып жатыр және олардың нәтижесі бізді су асты әлемінің байлығына жақындата береді.