Неліктен адамдар қараңғылықтан қорқады

Адамның бойында бала кезден қалыптасатын ең кең таралған қорқыныштардың бірі – қараңғылық. Бұл үрей әркімде әртүрлі көрініс табуы мүмкін: біреу жай ғана жайсыздық сезінеді, ал енді біреу толыққанды үрей мен дүрбелеңге ұшырайды. Ересектер бұл қорқынышты көп жағдайда жасырады, бірақ ол мүлде жоғалып кетпейді – тек басқа формада сақталып қалады. Қараңғылықпен байланысты үрейдің түп-тамыры биологиялық инстинкттерде, сенсорлық қабылдауда және адамның қиялында жатыр. Бұл мақалада қараңғыдан қорқу сезімінің себептері мен оның табиғатын түсінуге тырысамыз.

Қорқыныштың биологиялық негізі

Адам ағзасы сыртқы орта туралы ақпарат алып отыру арқылы өзін қауіпсіз сезінеді. Көру – кеңістіктегі бағдарымыздың, қауіп-қатерді сезінудің және реакция жасаудың басты арнасы. Жарық болмаған кезде көзбен ақпарат алу мүмкіндігі шектеліп, мидың жұмысы әлсіреген мәліметтерге сүйеніп шешім қабылдайды, бұл ішкі қобалжуды арттырады.

Қараңғылықтағы үрейдің биологиялық себептері:

• көру қабілетінің шектелуі;
• есту және иіс сезу мүшелерінің белсенділігі артып, жалған қауіп сезімін туғызуы;
• визуалды бақылау болмаған жағдайда адреналин мен кортизол деңгейінің көтерілуі;
• ежелгі өзін-өзі сақтау инстинкттерінің белсенуі.

Жарықтың болмауы миға нақты ақпараттың жетуін тежейді, бұл қауіп төнді деп қабылдауға әкеледі.

Қараңғылықты психологиялық қабылдау

Қараңғылық адам бойында бақылаудың жоғалуын сезіндіреді. Көру мүмкіндігі шектелген кезде қиял белсенді жұмыс істеп, ми көбіне үрей тудыратын бейнелерді елестетеді. Бұл әсіресе балаларда байқалады, бірақ ересектер де мұндай сезімдерден толықтай арыла алмайды.

Психологиялық механизмдерге мыналар жатады:

1. Белгісіздіктен қорқу. Айнала көрінбегенде адам миы сол кеңістікті ойдан құрылған қауіпті бейнелермен толтырады. Бұл — эволюция барысында қалыптасқан қорғаныш механизмі.
2. Қараңғылықты қауіптілікпен байланыстыру. Көптеген мәдениеттерде қараңғы – қылмыс, өлім немесе тылсым күштердің символы. Мұндай бейнелер адам санасына терең сіңіп, ішкі үрейді күшейтеді.
3. Теріс тәжірибе. Қараңғыда орын алған жарақат немесе стресс жағдайлары болашақта сол ортада болғанда қайта еске түсіп, қорқынышты арттыра алады.
4. Бағдардан айырылу. Көру мүмкіндігі болмаған кезде адам өзін оқшауланған және қорғансыз сезінеді, бұл сезім тіпті дүрбелеңге әкелуі мүмкін.

Бұл факторлар өзара күшейіп, қараңғылықтағы уайымның шын мәніндегі ауқымын кеңейтеді.

Қалыпты қорқыныш па, әлде фобия ма

Қараңғылықтан қорқу – табиғи реакция. Ол адамды сақ болуға итермелеп, қауіпті әрекеттерден сақтандырады. Бірақ кейде бұл қорқыныш тым күшейіп, күнделікті өмірге кедергі келтіретін деңгейге жетуі мүмкін.

Мынадай белгілер фобияға айналған үрейді білдіреді:

• жарық азайған кезде қатты мазасыздану;
• түнде жалғыз қалудан бас тарту;
• ұйқы кезінде жиі оянып, үрейлену;
• жарығы нашар орындардан қашу немесе оларды болдырмауға тырысу.

Мұндай жағдайларда бұл құбылыс никагофобия деп аталады және психологиялық көмек қажет етеді.

Қорқынышты қалай жеңуге болады

Егер қараңғылық мазасыздық тудырып, ұйқы мен тынығуға кедергі келтірсе, оны жеңілдетудің бірнеше тиімді жолы бар. Олар адамның сенсорлық қабылдауын қалпына келтіруге және өзін қауіпсіз сезінуге көмектеседі.

Төмендегі кеңестер пайдалы болуы мүмкін:

• біртіндеп жарықты азайтып, қараңғылыққа бейімделу;
• жұмсақ жылы реңкті түнгі жарық қолдану;
• ұйықтар алдында тыныс алу жаттығуларын жасау;
• фон ретінде жұмсақ музыка немесе табиғи дыбыстар қосу;
• кешке мазасыз хабарларды оқудан немесе көруден бас тарту.

Қатты мазасыздану жағдайында психологпен жұмыс істеу немесе когнитивті-мінездік терапия тиімді нәтиже беруі мүмкін.

Қараңғылықтан қорқу – адамның ежелгі инстинктерінің көрінісі. Ол бейсаналық түрде қауіптен сақтануға бағытталған биологиялық және мәдени факторлардың өзара әрекеттесуінен пайда болады. Бұл сезімді қалыпты қабылдау және оның себептерін түсіну – ішкі жайлылыққа бастар жол. Қазіргі заманғы тәсілдер бұл қорқынышты басқаруға, әрі өзіңді жақсы түсінуге көмектеседі. Егер сіз қараңғыдан қорқатын болсаңыз – бұл әлсіздік емес, жай ғана адамның табиғи реакциясы екенін ұмытпаңыз.