Неліктен ағаштар белгілі бір биіктіктен жоғары өспейді?

Табиғатта адамды таңғалдырмай қоймайтын түрлі құбылыстар бар. Соның бірі – ағаштардың биіктігінің белгілі бір шекте болатыны. Кейбір түрлері шынымен алып биікке жетсе де, ешқайсысы шексіз өсе бермейді. Бейне бір жақсы жағдай жасалса, ағаш мәңгі өсіп, аспанмен таласатындай көрінеді. Дегенмен, шын мәнінде, кез келген түрдің өсуінде шекара бар. Ағаштың не себепті белгілі бір биіктіктен аса алмайтынын түсіну үшін биологиялық, физикалық және экологиялық факторларды бірге қарастыру қажет.

Өсудің биологиялық шектеулері

Кез келген ағаштың өсуі мен дамуы зат алмасу процестерімен тығыз байланысты. Дәл осы механизмдер өсімдіктің ең жоғары биіктігін анықтайды.

• әр ағаш су мен қоректік заттарды тамыры арқылы алып, оларды дің бойымен жапырақтарға жеткізеді;
• су неғұрлым биікке көтерілсе, ауырлық күшін және өткізгіш жүйенің қарсылығын жеңу соғұрлым қиынға түседі;
• ағаш ұлпаларындағы қысым биіктік артқан сайын төмендейді, нәтижесінде ылғалдың жоғарыға жетуі баяулайды;
• ұшар басында су жеткіліксіз болса, фотосинтез әлсіреп, өсу тоқтайды.

Бұл шектеулер алып секвойя немесе эвкалипт секілді өте биік түрлерде айқын байқалады. Олардың өзі табиғатта белгілі бір межеден аса алмайды.

Ағаштарға әсер ететін физикалық заңдар

Ағаштың қаншалықты биікке өсе алатыны – тек биологияға емес, жалпы физика заңдылықтарына да тәуелді. Өсімдіктің өсуіне ауырлық күші мен судың қасиеттері әсер етеді.

1. Су дің арқылы жоғары қарай капиллярлық құбылыс пен транспирация арқылы көтеріледі. Бұл үдерістер тек белгілі бір ұзындыққа дейін ғана тиімді жүреді.
2. Биікке көтерілген сайын атмосфералық қысым төмендеп, булану күшейеді. Бұл су өткізгіш тамырлар арқылы сұйықтықтың көтерілуін қиындатады.
3. Белгілі бір биіктіктен асқанда су бағаны үзіліп, ағаш ұшына су баруы тоқтауы мүмкін.
4. Ағаш неғұрлым биік болса, желдің әсеріне көбірек ұшырайды, бұл – сыну немесе құлау қаупін арттырады.

Сондықтан ең төзімді ағаштардың өзі де белгілі бір деңгейден артық биіктей алмайды.

Экологиялық және эволюциялық факторлар

Ағаштың өсуі – тек ішкі процестердің ғана емес, қоршаған ортамен бейімделудің нәтижесі.

• өсімдіктер жарық, су, қорек үшін көршілерімен бәсекелеседі;
• жел күші жоғары немесе топырағы жұтаң жерде өте биік ағаш өсіру тиімсіз;
• қатал климаттық аймақтарда өсетін түрлер әдетте аласа әрі қуатты тамыр жүйесімен ерекшеленеді;
• эволюция барысында әр түрге өз экожүйесінде өмір сүруге ыңғайлы өсу стратегиясы қалыптасады.

Осы себептерге байланысты өте биік түрлердің өзі сирек жағдайда ғана шектен асады.

Ағаштың өсуіне әсер ететін шектеулер – биологиялық, физикалық және экологиялық факторлардың үйлесімі арқылы анықталады. Барлық осы себептер ағаштың белгілі бір биіктіктен әрі өсуіне мүмкіндік бермейді және табиғи үйлесімділікті қамтамасыз етеді. Дүниеде әртүрлі ағаш түрлерінің болуы табиғаттың даналығын, тірі ағзаның мүмкіндіктері мен қоршаған ортаның шынайы шарттарының арасындағы тепе-теңдікті көрсетеді. Биіктік шегі ағаштың биосферадағы рөлін еш төмендетпейді, керісінше, оларды табиғаттағы төзімділік, сұлулық пен күштің символына айналдырады.