InfoRadar
Мазмұны
Солтүстік өңірлердің табиғаты өзге аймақтарда кездеспейтін ерекше құбылыстарға толы. Арктика аспаны кейде тек солтүстік шұғыласымен ғана емес, сонымен қатар «отты бұлттар» деп аталатын таңғажайып көрініспен де таңдандырады. Аспанда қызғылт, алтын және күлгін түстермен құбылған бұлттар көрген жанды бейне бір суретшінің қылқаламынан туғандай әсер қалдырады. Мұндай көрініс кездейсоқ емес – ол Арктика атмосферасына тән сирек метеорологиялық жағдайлардың нәтижесі. Осындай құбылысты зерттеу Жердің климаттық жүйесінің нәзік тепе-теңдігін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Отты бұлттардың табиғаты
Отты бұлттар деп аталатын көрініс шын мәнінде перламутр бұлттары немесе стратосфералық бұлттар болып табылады.
Олар жер бетінен шамамен 15–25 шақырым биіктікте түзіледі және Күн сәулесінің мұз кристалдарында шағылысуы мен сынуы нәтижесінде түрлі түске боялады.
Ғылыми тілмен айтқанда, бұл құбылыстар «полярлық стратосфералық бұлттар» деп аталады және көбіне Арктика мен Антарктикада байқалады.
- олардың құрамында су, мұз және азот қышқылының ұсақ бөлшектері болады;
- пайда болу үшін ауа температурасы минус 78 градустан төмен болуы қажет;
- әдетте қыс айларында, Күн көкжиектің астында тұрған кезде қалыптасады;
- тек белгілі бір жарық бұрышында, яғни Күн сәулесі стратосфераның төменгі қабатына тиген сәтте көрінеді.
Дәл осы жағдайлар жиынтығы аспанда жалындай жарқыраған әсер тудырады.
Отты бұлттар қалай түзіледі
Мұндай бұлттардың пайда болуы үшін атмосферада сирек кездесетін ерекше жағдайлар қалыптасуы тиіс.
Көп жағдайда стратосфера тым құрғақ әрі жылы болғандықтан, онда конденсация процесі жүрмейді.
Алайда Арктикадағы қатты суық осы тепе-теңдікті бұзып, ерекше жағдай туғызады.
- Температура күрт төмендегенде жоғары қабаттағы су буы микроскопиялық мұз кристалдарына айналады. Осы бөлшектер болашақ бұлттың негізін құрайды.
- Азот және күкірт қышқылының әсерінен кристалдар тығыздалып, жарықты күштірек шағылыстыратын құрылым түзіледі.
- Күн көкжиектің астында төмен тұрғанда, оның сәулелері бұлттарды жанама жарықтандырып, жалынға ұқсас әсер береді.
- Кейде стратосфералық желдің күшеюі бұлттарды толқынды қозғалысқа келтіріп, аспанда от тәрізді жылтылдаған көрініс жасайды.
Осындай күрделі үдеріс нәтижесінде аспан көрінісі нағыз табиғи көркем туындыға айналады.
Неліктен оларды «отты» деп атайды
Бұл атау олардың түсінен туындаған.
Жарық мұз кристалдары арқылы өткенде шағылысып, сынған сайын көптеген түстерге бөлінеді.
Нәтижесінде аспан жалынның реңдерін еске салатын түрлі-түсті жарыққа оранады.
- қызғылт және сарғыш түстер күннің төменгі бұрышта тұрған сәулесінен пайда болады;
- көк пен жасыл реңдер ұсақ кристалдардағы жарықтың дифракциясы нәтижесінде көрінеді;
- түстер арасындағы ауысу қозғалыс әсерін туғызып, «жанып тұрғандай» көрініс қалыптастырады;
- бұл әсер әсіресе полярлық түннің қараңғы аспанында айқын байқалады.
Сондықтан отты бұлттар аспандағы жалын секілді көрінгенімен, шын мәнінде бұл тек жарық пен мұздың ойыны ғана.
Құбылыстың климатқа әсері
Көрінісі әдемі болғанымен, бұл бұлттар атмосфера үшін қауіпті химиялық процестердің ортасына айналуы мүмкін.
Олардың бетінде озон қабатын бұзатын реакциялар жүреді.
Бұл үрдіс әсіресе көктемде Күн қайта шыққан кезде күшейеді.
- Бұлттардағы химиялық бөлшектер хлор қосылыстарын белсенді түрге айналдырып, озон молекулаларын ыдыратады.
- Озон қабаты жұқарғанда, Жерге ультракүлгін сәулелердің өтуі артып, биосфераға зиян келеді.
- Ғалымдар мұндай бұлттардың жиілігін бақылай отырып, климаттың өзгеру бағытын болжайды.
- Егер стратосфера суып бара жатса, бұлттардың саны көбейеді, демек озондық тепе-теңдік те әлсірейді.
Осылайша Арктика аспанының сұлулығы мен Жер атмосферасының нәзік жүйесі өзара тығыз байланысты.
Арктикадағы отты бұлттар табиғаттың үйлесім мен нәзіктікті қатар ұсынған керемет мысалы. Олар көз тартар көрініс қана емес, ғаламдық климаттың күрделі процестерін бейнелейді. Бұл құбылыс адамзатқа табиғаттың сұлулығы мен осалдығы қатар жүретінін еске салады. Әрбір осындай көрініс Жердің тепе-теңдігін сақтау – біздің ортақ жауапкершілігіміз екенін дәлелдейді.
