Неліктен ғарышта дыбыстар жоқ?

Көптеген адам бала кезден-ақ Жерден тыс әлемнің қандай болатынын білгісі келеді, Әлемнің шынайы бейнесін елестетуге тырысады. Көркем фильмдер мен әдебиеттерде ғарыш шайқастары қатты жарылыстармен, гуілдеген дыбыстармен суреттеледі. Алайда шын мәнінде, ғарыш – тып-тыныш әрі үнсіздік патшалығы. Неліктен жұлдызаралық кеңістікте бізге үйреншікті дыбыстар таралмайды? Бұл сұраққа жауап табу үшін физиканың негізгі заңдарына және толқындардың таралу ерекшеліктеріне үңілу керек.

Дыбыс деген не және ол қалай таралады

Дыбыс – жай ғана құлақтың қабылдауы емес, белгілі бір орта арқылы таралатын физикалық құбылыс. Оның негізінде бір бөлшектен екінші бөлшекке энергияның берілуі жатыр.

• дыбыс объектілердің тербелісі, соққысы немесе үйкелісі кезінде пайда болады;
• дыбыстың таралуы үшін міндетті түрде орта қажет – газ, сұйықтық немесе қатты зат, яғни молекулалар бір-біріне тербеліс арқылы әсер етуі тиіс;
• ауада дыбыс толқын түрінде таралады және біз оны сөз, музыка немесе табиғи шу ретінде естиміз;
• ортаның тығыздығы мен құрамы дыбыс толқынының жылдамдығы мен сапасына әсер етеді.

Осы шарттардың арқасында біз айналамыздағы дыбысты ести аламыз.

Неліктен ғарыш тыныштық әлемі

Ашық ғарыштың жағдайы Жердегі жағдайдан мүлдем өзгеше. Мұнда дыбыс толқындары тарайтын орта жоқ.

1. Ғарыш – дерлік абсолютті вакуум. Мұнда молекулалар саны өте аз болғандықтан, тербелістерді көзден қабылдаушыға жеткізу мүмкін емес.
2. Жұлдызаралық кеңістікте сирек кездесетін жеке атомдар мен шаң бөлшектері болса да, олардың саны естілетін дыбыс пайда болуына жетпейді.
3. Мысалы, жұлдыздың жарылысы кезінде орасан зор жарық шашылады, бірақ вакуумда ешқандай дыбыс шықпайды.
4. Орбитадағы ғарышкерлер тек ғарыш кемесінің ішінде не скафандрда ғана дыбыс ести алады, өйткені бұл кеңістіктерде ауа немесе басқа газ бар.

Ғарышта дыбыстың таралуына қажетті орта жоқ, сондықтан ол жерде мәңгілік тыныштық орнаған.

Ғарышты «естіген» бола ма

Дегенмен, ғалымдар алыстағы ғарыштағы құбылыстарды зерттеп, кейбір сигналдарды «дыбысқа» айналдыру тәсілін тапқан.

• астрономдар радиотелескоптар арқылы электромагниттік толқындарды қабылдайды, олар дыбыс емес, бірақ оларды аудиоға айналдыруға болады;
• жұлдыздар, планеталар мен басқа да денелер түрлі толқындар (инфрақызыл, рентген, радиотолқын) шығарады, олар Әлемдегі үдерістер туралы маңызды ақпарат береді;
• кейде ғалымдар ғарыштық деректерді дыбысқа айналдырып, планеталардың немесе Күн атмосферасының тербелісін тыңдататын «аудиокартиналар» жасайды;
• мұндай тәсілдер космосты тыңдау үшін емес, оның физикалық қасиеттерін жақсырақ түсіну үшін қолданылады.

Іс жүзінде бұл «дыбыстар» – тек деректерді адамға түсінікті форматқа ауыстыру амалы.

Ғарыштың үнсіздігі – заңды құбылыс, оның себебі – физиканың негізгі заңдары. Ауа мен басқа ортаның болмауы біз Жерде білетін дыбыстың таралуына жол бермейді. Бұл ерекшелік біздің планетамыздың табиғи ерекшелігін, дыбыстың таралуы үшін қаншалықты маңызды факторлар барын еске салады. Ғалам үнсіздігінің мәнін түсіну – оның ұлылығы мен күрделілігін тануға тағы бір қадам.