Неліктен кейбір көлдер улы?

Табиғи су айдындары тіршілік көзі және демалыс орны ретінде қабылданады, алайда олардың барлығы қауіпсіз емес. Әлемнің әртүрлі аймақтарында жүзуге, балық аулауға немесе тіпті жақын жүруге болмайтын көлдер бар. Сол су қоймалары адамдарға, жануарларға және өсімдіктерге зиян келтіруі мүмкін. Мұндай құбылыстың пайда болуы химиялық, биологиялық және геологиялық себептерге байланысты қалыптасады. Уыттылықтың себептерін түсіну табиғатты қорғауға және экологиялық тәуекелдерді төмендетуге көмектеседі.

Көлдердің табиғи жолмен улануына әсер ететін себептер

Табиғи үдерістер су қоймаларын қауіпті аймаққа айналдыра алады. Геологиялық құрылым, климаттық ықпал және экожүйенің ішкі тепе-теңдігі судың құрамы мен қасиетіне тікелей әсер етеді.

Бұрыннан қалыптасқан факторлар ғасырлар бойы өзгермей сақталуы мүмкін.

Уыттылыққа әкелетін табиғи факторлар:

• жанартау белсенділігі бар аймақта көлге улы газдар араласады;
• минералдану деңгейінің жоғары болуы суды тіршілік иелері үшін жарамсыз етеді;
• микроорганизмдердің қарқынды көбеюі өсімдіктер мен жануарлардың жаппай қырылуына себеп болады;
• су айналымының болмауы қауіпті заттардың жиналуына әкеледі.

Аталған үдерістер ұзақ мерзімді зиян тигізіп, ғалымдардың ерекше назарын талап етеді.

Геологиялық себептердің салдарынан улы болған көлдер

Кейбір су айдындарын қоршаған тау жыныстарында ауыр металдар немесе күкірт қосындылары кездеседі. Сол заттар суда еріген кезде химиялық құрам өзгереді және ол агрессивті қасиетке ие болады.

Төменде осындай көріністерді сипаттайтын мысалдар берілген:

1. Камерундағы Ниос көлі көмірқышқыл газының жойқын шығарындысымен белгілі. Терең қабаттардан көтерілген газ алқапқа тарап, көптеген адамдар мен жануарлардың қаза табуына себеп болды. Бұл оқиға табиғи үдерістердің қаншалықты қауіпті болатынын дәлелдеді.
2. Калифорниядағы Моно көлі сілтілігі жоғары болуымен ерекшеленеді. Мұндай ортада балықтардың және көптеген өсімдіктердің өмір сүруі мүмкін емес. Өте қатаң экожүйені тек ұсақ шаянтәрізділер мен кейбір микроағзалар ғана мекендейді.
3. Өлі теңізде тұздың шектен тыс көп болуы судың тығыздығын арттырады. Сондықтан тіршілік иелерінің көпшілігі мұнда өмір сүре алмайды. Жүзу оңай болғанымен, суды ішуге немесе тұрмыстық қажеттілікке қолдануға болмайды.

Бұл мысалдар геологиялық факторлардың көлдер арасындағы айырмашылықты қалай қалыптастыратынын айқын көрсетеді.

Адам әрекетінен уытты болып қалған су қоймалары

Антропогендік әсер судың сапасын жиі нашарлатады. Өнеркәсіп қалдықтары, егістік алқаптардан шайылған химикаттар және тұрмыстық ағындар экожүйенің табиғи тепе-теңдігін бұзады.

Адам әрекеті өзгерістердің жылдам жүруіне ықпал етеді және зиянды үдерістердің салдарын күшейтеді.

Техногендік ластанудың негізгі көздері:

• өнеркәсіптік қалдықтардың суға ағызылуы ауыр металдардың және қышқылдардың жиналуына әкеледі;
• ауыл шаруашылығында қолданылатын тыңайтқыштар судың «гүлденуіне» және оттегінің азаюына себеп болады;
• тұрмыстық қалдықтар судың өзін-өзі тазарту қабілетін бұзады;
• пайдалы қазбаларды бақылаусыз өндіру экожүйені бұзады.

Мұндай әрекеттер табиғи ресурстардың құндылығын төмендетіп, жақын маңдағы тұрғындарға қауіп төндіреді.

Адам ықпалынан зардап шеккен көлдер

Ластану салдарынан кейбір көлдер экологиялық апат аймағына айналды. Тиісті бақылаусыз дамыған өндіріс табиғи ортаның тозуына әкеп соқты.

Төменде нақты мысалдар келтірілген:

1. Ресейдегі Карачай көлі әлемдегі ең қауіпті су қоймаларының бірі ретінде аталады. Онда ұзақ жылдар бойы радиоактивті қалдықтар төгілді. Су маңында қысқа уақыт болудың өзі денсаулыққа орны толмас зиян тигізуі мүмкін.
2. Арал теңізі ірі экологиялық қасіретке ұшырады. Ауыл шаруашылығын кеңейту жобалары судың табиғи балансын бұзып, айдынның іс жүзінде жойылуына әкеп соқты. Теңіз табанынан көтерілетін тұзды шаң адамдардың денсаулығына қауіп төндіреді.
3. Канаданың Онтарио көлі өнеркәсіптік ластанудан ұзақ уақыт зардап шекті. Су сапасының нашарлауы балық шаруашылығына зиян келтірді және жағалау тұрғындарының тұрмысын қиындатты. Жағдайды қалпына келтіру үшін кең көлемді экологиялық бағдарлама қажет болды.

Бұл жағдайлар табиғатқа ұқыпты қараудың маңызын айқын дәлелдейді және әр мемлекеттің жауапкершілігін еске салады.

Улы көлдерді зерттеу адам мен қоршаған орта арасындағы байланысты терең түсінуге мүмкіндік береді. Табиғат қалпына келу қабілетіне ие, бірақ ол үшін қоғам мен мамандардың үйлесімді еңбегі қажет. Экологиялық жобалар судың құндылығын сақтауға бағытталған нақты нәтижелерге жеткізеді. Болашаққа деген сенім табиғи ресурстарды қорғау арқылы күшейеді және жер бетіндегі барлық тіршілік иесінің игілігі үшін қызмет етеді.