InfoRadar
Мазмұны
Табиғатта екі бірдей тіршілік иесін табу қиын, әрқайсысының өзіндік ерекшелігі бар. Бұл ерекшелік зебраларда айқын байқалады – олардың жолақты терісі ешкімді бей-жай қалдырмайды. Алғаш қарағанда жолақтары өте ұқсас көрінуі мүмкін, бірақ мұқият бақылағанда әр зебраның өзіндік ерекше суреті болатынын аңғаруға болады. Неге зебралардың жолақтары бірдей емес, осы құбылыстың сыры неде? Бұл сұрақтың жауабын биологтар зерттеулер мен табиғи ортадағы бақылаулар арқылы түсіндіруге тырысады.
Зебраның даралығы және генетикасы
Бұл жануарлардың терісіндегі өрнек ұрық дамуының ерте кезеңінде-ақ қалыптасады. Жолақтың орналасуы, пішіні мен ені гендік деңгейде анықталады және әрбір зебра ерекше гендер жиынтығына ие.
- жолақтың түзілу процесін тері пигментациясына жауап беретін көптеген гендер басқарады;
- бір аналықтың төлдерінің өзі бір-біріне мүлде ұқсамауы мүмкін;
- ғалымдар зебра жолақтарын адамның саусақ ізіне ұқсатады – олар ешқашан қайталанбайды;
- осы өрнектің арқасында зерттеушілер әр зебраны табындағы басқа жануарлардан ажырата алады.
Осылайша, генетика әр зебраның қайталанбас келбетін қалыптастыруда шешуші рөл атқарады.
Даралықтың маңызы неде
Жолақтың өзіндік ерекшелігі бірден бірнеше маңызды функцияны орындайды. Бұл тек табиғи ерекшелік қана емес, сонымен бірге эволюциялық артықшылық та болып табылады.
- Дара жолақтар зебралардың бірін-бірі тануына көмектеседі. Барлығы ұқсас көрінетін табында туыстарын жолақтары арқылы ажырату әлеуметтік байланысты нығайтады.
- Жолақтардың түрлілігі жыртқыштарды шатастырады. Зебралар топ болып жүргенде, өрнектердің араласуы жыртқыштың бір ғана жануарға назар аударуын қиындатады, сөйтіп шабуыл қаупі азаяды.
- Жеке жолақтар популяцияны зерттеу мен бақылау жұмысын жеңілдетеді. Биологтар арнайы белгісіз-ақ, фотосуреттер арқылы әр зебраны анықтап, қозғалысын бақылай алады.
- Жолақтың даралығы түрлі табиғи ортаға бейімделуге мүмкіндік береді. Кейбір өңірлерде климат пен ландшафқа қарай жолақтар қою немесе ашық болады.
Осы ерекшеліктер табиғатта зебраларға зор артықшылық береді.
Жолақтың пайда болу механизмдері
Түстің түзілуіне тұқымқуалаушылық қана емес, қоршаған орта да әсер етеді. Әртүрлі түрлер мен популяциялардағы зебралар жолақ саны мен ені бойынша ерекшеленеді.
- тіршілік ортасы жас төлдерде пигменттің қанық болуына әсер етуі мүмкін;
- қалың өсімдікті аймақтарда зебраларда айқын әрі контрастты жолақтар көп кездеседі;
- бір ғана ареалда да әртүрлі ерекшеліктер байқалады;
- бұл табиғи сұрыпталу механизмдерінің әрекетін дәлелдейді.
Өрнектің алуан түрлілігі – тұқымқуалаушылық пен орта әсерінің күрделі байланысының нәтижесі.
Табиғат неге жолақтарды таңдады
Зебра жолақтарының қызметі жайлы ғылыми ортада әлі де пікірталастар көп. Бұл ерекшеліктің артықшылықтарын түсіндіретін бірнеше теория бар.
- Жолақтар қансорғыш жәндіктерден қорғайды деген болжам бар. Зерттеулерге сәйкес, цеце шыбыны секілді паразиттер жолақты фонды ажырата алмайды.
- Жолақты түс дене температурасын реттеуге көмектеседі. Ашық және қою аймақтар күн сәулесін әртүрлі қабылдап, табиғи «кондиционер» қызметін атқарады.
- Жолақтар маскировка құралы болуы мүмкін. Саваннада жарық пен көлеңке араласқан кезде, зебралар көзге түспей, жыртқыштардан жасырынуға мүмкіндік алады.
- Кейбір зерттеушілер жолақтарды табындағы коммуникацияның бір бөлігі деп санайды. Жылдам қозғалыс пен өрнектің ауысуы үйлесімді әрекеттесуге көмектеседі.
Бұл гипотезалардың әрқайсысын ғылыми бақылаулар мен тәжірибелер растайды, бірақ ешбірі жолақтың барлық қырын толық түсіндіріп бере алмайды.
Зебра жолақтарының алуан түрлілігі – табиғаттың қайталанбас сыйы әрі тіршілік үшін маңызды ерекшелік. Генетика, қоршаған орта және эволюцияның әсері әр жануарға өзіне ғана тән «табиғат төлқұжатын» береді. Өрнектердің әр алуандығы әлемде қатаң заңдылықтар болғанның өзінде даралық пен құпияның үнемі сақталатынын көрсетеді.
