Неліктен жапырақтар сыбдырлайды?

Табиғаттың дыбыстары адамның жанына ерекше тыныштық сыйлайды. Солардың ішінде жапырақтардың сыбдыры – көпшілікке таныс әрі жылы әсер қалдыратын құбылыс. Бұл үн орман ішінде, саябақта немесе жай ғана ағаштың астында жүргенде байқаусызда естіліп, ерекше үйлесімділік тудырады. Алайда қарапайым көрінетін бұл дыбыс бір ғана желмен емес, жапырақтың құрылысы мен ауа қозғалысының өзара әрекеттесуінен туындайды. Бұл мақалада жапырақтың не себепті сыбдырлайтынын және оған қандай факторлар әсер ететінін қарастырамыз.

Сыбдыр дыбысының табиғаты

Жел мен жапырақ бетінің өзара әрекеті нәтижесінде түрлі акустикалық құбылыстар пайда болады. Бірақ дыбыс шығуы үшін тек ауа ағынының өзі жеткіліксіз. Жапырақтың пішіні, орналасуы мен құрылымдық ерекшеліктері де үлкен рөл атқарады.

• жел жапырақтардың арасынан өткенде ұсақ иірімдер тудырады;
• жапырақ беті дірілдеп, ауаға дыбыс толқындарын таратады;
• бір-біріне тиіскен жапырақтар арасындағы үйкеліс тән сыбдыр шығарады;
• сабағы мен сағағы қозғалып, төменгі жиілікті тербелістерге себеп болады;
• жапырақтар жиі орналасқан тығыз шоғырда дыбыс қаттырақ және қарқындырақ естіледі.

Осылайша, жапырақтың сыбдыры – өсімдік пен желдің күрделі өзара әрекетінің нәтижесі.

Жапырақ құрылымының маңызы

Әрбір өсімдіктің жапырағы өзіндік пішінге, беткі текстураға және қозғалу икемділігіне ие. Бұл қасиеттер жапырақ қозғалғанда шығатын дыбыстың сипаттамасына әсер етеді.

1. Тегіс беті бар жапырақтар жеңіл әрі нәзік дыбыс шығарады. Мұндай жапырақтар жел әсерінен оңай қозғалады және олардың дірілі анық естіледі.
2. Түкті немесе кедір-бұдырлы жапырақтар өткір, сықырлаған үн береді. Бұл – ауа ағынының қарқынды әсерінен туындаған микродірілдер нәтижесі.
3. Жұқа әрі кең жапырақтар желге сезімтал болады. Олар жеңіл тербеліп, өзара соғылғанда анық дыбыс шығарады.
4. Жапырақтың жүйкеленуіне қарай оның қозғалыс ауқымы өзгереді. Орталық жүйкесі қалың жапырақтар аз қозғалып, дыбысы бәсең шығады.
5. Сағақтың иілімділігі де маңызды. Икемді сағақ жапырақтың еркін тербелуіне мүмкіндік береді.

Осы себептерден әртүрлі ағаштар әртүрлі дыбыс шығарады.

Ауа райы мен ортаның әсері

Жапырақ сыбдырын өзгертіп тұратын тағы бір фактор – ауа жағдайы. Ылғалдылық, температура және жел жылдамдығы дыбыстың сипатына әсер етеді.

• жоғары ылғалдылық кезінде дыбыс жұмсақ әрі бәсең естіледі;
• салқын ауада дыбыс анық әрі ашық шығады;
• екпінді жел сыбдырды үзік-үзік әрі қатқыл етеді;
• бірқалыпты самал біртекті және тыныш дыбыс туғызады;
• ауа тығыз болған кезде дыбыс бәсеңдеп, құлаққа жетпей қалады.

Бір ғана ағаш әртүрлі ауа райында әртүрлі дыбыс шығара алады.

Бұл құбылыстың табиғаттағы және адам өміріндегі рөлі

Жапырақ сыбдыры эстетикалық әсерден бөлек, практикалық және биологиялық маңызға да ие. Бұл дыбыс тіршілік иелері үшін белгілі бір ақпарат көзі бола алады.

1. Көптеген жануарлар сыбдырға қарап қауіптің бар-жоғын анықтайды. Егер жапырақтар тыныш әрі бірқалыпты тербелсе, бұл қауіптің жоқтығын білдіреді.
2. Кейбір өсімдіктер дыбыспен өздерін қорғайды. Жапырақ қозғалысынан пайда болған дыбыстар зиянкестерді үркітіп, маскировка қызметін атқарады.
3. Адамдар табиғи дыбыстарды демалуға пайдаланады. Жапырақ сыбдыры күйзелісті азайтуға, ойды тыныштандыруға және ұйқыны жақсартуға көмектеседі.
4. Ауыл шаруашылығында да бұл дыбыс назардан тыс қалмайды. Құрғақ әрі қатқыл дыбыс ылғал тапшылығын, ал мүлгіген тыныштық ауру немесе зиян әсерін білдіруі мүмкін.
5. Табиғи дыбыстарды зерттеу арқылы ғалымдар климаттың өзгерісін бақылайды. Жапырақтың сыбдыры кейде көзге көрінбейтін өзгерістерді хабарлап тұрады.

Сондықтан жапырақ қозғалысынан шығатын дыбыс – экожүйе ішіндегі күрделі ақпараттық байланыс бөлігі.

Жапырақтың сыбдыры – биология, физика және табиғи үйлесімнің тоғысқан тұсы. Бұл дыбыс – өсімдіктің құрылымы мен ауа қозғалысының өзара әрекетінен туындаған нәзік құбылыс. Ол біздің күнделікті өміріміздің фоны болса да, терең мағына мен ақпаратқа ие. Осындай қарапайым естілетін құбылысқа зер сала отырып, біз табиғатты түсініп, оны тереңірек бағалай аламыз. Жапырақтың сыбдыры – табиғаттың үнсіз поэзиясы.