Нептун планетасын ашқан кім

Адамзат үшін жаңа әлемдерді ашу – әрдайым таңданыс пен қызығушылық тудырған ерекше құбылыс. Күн жүйесінің планеталарын зерттеу көне дәуірлерден бастау алады, алайда олардың барлығын көзбен көру әрқашан мүмкін бола бермеген. Нептун – тізім бойынша сегізінші, жұмбақ әрі ерекше сұлу аспан денесі, оның ашылу тарихы да өзгеше қызықты. Бұл алыстағы алыпты табу жолында ғалымдар көптеген ғылыми ізденістер мен пікірталастарды басынан өткерді. Бүгінде Нептунды анықтау оқиғасы астрономия ғылымының ең әсерлі беттерінің бірі саналады.

Тарихи алғышарттар

XIX ғасырдың басында астрономдар Уранның орбитасы есептелген траекториядан ауытқитынын байқады. Осы құбылысты түсіндіру үшін аспанда әлі анықталмаған жаңа ғаламшар бар деген болжам жасалды. Сол кездің өзінде Күн жүйесінің құрылымын тереңірек ұғынуға талпыныс жасалды, ал жаңа ғылыми әдістер мен құралдар пайда бола бастады.

Ғалымдарды жаңа аспан денесін іздеуге итермелеген себептерге мыналар жатады:

• Уран қозғалысында байқалған ерекше ауытқулар;
• Белгілі аспан денелерімен бұл құбылысты түсіндірудің мүмкін еместігі;
• Математика мен астрономиядағы алға ілгерілеу, күрделі есептеулер жүргізу қабілетінің өсуі;
• Жаңа есептеу тәсілдері мен жетілдірілген құралдардың пайда болуы;
• Еуропа ғалымдарының алыс ғарышты зерттеуге қызығушылығы.

Осы жағдайлар жаңа ғаламшарды іздеуге және ғылымда тың жаңалықтар ашуға мүмкіндік берді.

Теориялық есептеулер және ізденістер

Нептунды ашудағы математиканың рөлін асыра бағалау қиын. Бірнеше ғалымдар белгісіз дененің ықтимал орнын анықтауға бағытталған өз бетімен есептеулер жүргізді. Бұл салада ерекше еңбек сіңірген – Франциядан Урбен Леверье және Ұлыбританиядан Джон Коуч Адамс. Олар Уран қозғалысын зерттеп, нақты бақылаулармен салыстырды.

Бұл теориялық ізденістердің негізгі кезеңдерін төмендегідей сипаттауға болады:

1. Француз математигі Урбен Леверье Уран қозғалысындағы ауытқуларға сүйене отырып, белгісіз планетаның ықтимал орнын есептеді. Оның табандылығы мен ұқыптылығы шешуші рөл атқарды.
2. Джон Коуч Адамс та Англияда осыған ұқсас есептеулер жүргізіп, сол сынды нәтижелерге келді, бірақ ағылшын астрономдары оның болжауын дер кезінде тексере алмады.
3. Леверье Берлин обсерваториясының қызметкері Иоганн Галлеге нақты аймақтағы аспанды бақылауды ұсынды. 1846 жылғы 23 қыркүйектен 24-іне қараған түні Галле және оның көмекшісі белгісіз денені, француз математигі есептеген тұстан тапты.

Теоретиктер мен бақылаушылардың тығыз өзара іс-қимылы Күн жүйесінің жаңа шекарасын ашуға себеп болды.

Халықаралық тартыстар және пікірталастар

Нептунды ашу ғылыми қауымдастық пен астрономдар арасында үлкен пікірталас тудырды. Алғашқылық кімге тиесілі деген сауал Франция мен Англия арасында ұзаққа созылған дауға ұласты. Себебі екі елдің де ғалымдары астрономияға зор үлес қосты.

Бұл дауда баса назар аударылған жайттар:

• Нәтижелерді жариялау мен ақпарат алмасудың ерекшеліктері;
• Обсерваториялардың жылдам әрекет етуі және қажетті құралдарға қолжетімділік;
• Жеке амбиция мен ұлттық абыройдың ғылыми мойындауға әсері;
• Ғылымдағы ұжымдық еңбектің маңызы;
• Теориялық есептеулер мен нақты бақылаудың үйлесімділігі.

Ақырында халықаралық қауымдастық қос тараптың да еңбегін мойындады, себебі бұл жағдай – планетаның бірінші рет қағаз жүзінде есептеліп, кейін нақты дәлелденген бірегей мысалы болды.

Ашылудың маңызы және кейінгі зерттеулер

Нептунның Күн жүйесіндегі орны анықталған соң, ғылым алдында жаңа мүмкіндіктер ашылды. Бұл оқиға астрономдардың ең алыс нысандарды да дәл есептеулер арқылы табуға болатынын көрсетті. Осыдан кейін тағы басқа алыс ғаламшарлар мен объектілерді іздеу басталды, астрономия саласы тың серпін алды.

Нептунның ашылуынан туындаған маңызды нәтижелер қатарына мыналар жатады:

• Ғылымдағы математикалық әдістердің маңызының артуы;
• Әлем ғалымдарының өзара ынтымақтастығының күшеюі;
• Аспанды бақылау құралдарының жақсаруы;
• Күн жүйесінің алыс аймақтарын зерттеуге деген қызығушылықтың өсуі;
• Тағы да алыстағы, әлі ашылмаған планеталардың болуы мүмкін деген идеялардың пайда болуы.

Нептунның ашылу тарихы теория мен практиканың үйлесуі арқылы үлкен ғылыми жетістікке жетуге болатынын дәлелдейді. Көптеген ғалымдардың еңбегі нәтижесінде жаңа аспан денесі анықталды, сонымен қатар Күн жүйесінің құрылымы жөнінде тың тұжырымдар жасалды. Бұл оқиға адамның табандылығы, ынтымақтастық пен шығармашылық ізденісінің арқасында кез келген биікке жетуге болатынын көрсетеді.