Олар құрылыста сазды қашан пайдалана бастады?

Құрылыс тарихы адамзат өркениетінің ең ежелгі кезеңдерінен бастау алады. Ең алғашқы баспаналардан бастап адам қолайлы әрі сенімді материалдарды іздеді. Солардың ішінде саз балшық кеңінен таралған және әмбебап құрылыс құралына айналды. Оның иілімділігі, оңай табылуы мен кеуіп болған соң беріктігі оны көне дәуірлерде таптырмас құрылыс элементіне айналдырды. Уақыт өте келе оны өңдеу тәсілдері күрделеніп, қолданылу аясы да кеңейе түсті. Саздың құрылыс саласында қашан және қалай қолданылғанын түсіну үшін археологиялық мәліметтер мен көне мәдениеттердің тәжірибесіне үңілу қажет.

Саздың алғашқы қолданылуы туралы деректер

Әртүрлі құрлықтарда саз балшықпен салынған құрылыс іздері бір мезгілде пайда бола бастаған. Мұндай үйлер, ғимараттар отырықшы тіршілік салты орныға бастаған жерлерден табылып келеді.

• Месопотамия өзен аңғарларында саз негізгі құрылыс материалы ретінде біздің дәуірімізге дейінгі VII мыңжылдықта-ақ қолданылған;
• Ежелгі Мысырда шикі саз кірпіштер тұрғын үйлер мен ғибадатханалар салуға пайдаланылған;
• Үнді алқабында (қазіргі Пәкістан аумағы) саз бен сабанның қоспасынан үйлер тұрғызылған;
• Қытайда тығыздалған саз қабырғалары бар көне үйлердің іргетастары табылған;
• Оңтүстік Америкада байырғы халықтар күн астында кептірілген саз массасынан құрылыс жүргізген.

Саздың мұндай кең таралуы оның жылу сақтау қасиеті, беріктігі мен оңай өңделуіне байланысты болды.

Ежелгі құрылыс тәжірибесіндегі саздың рөлі

Алғашқы құрылысшылар сазды ең қарапайым әдіспен қолданған. Олар оны жерден алып, оған түрлі органикалық талшықтар қосып, қажетті пішінге келтірген.

1. Саз балшық «глинобит» қабырғалар түрінде пайдаланылды. Ол ағаш қалыпқа қабаттап құйылып, табиғи жолмен кеуіп, берік қабырғаға айналатын.
2. Шикі кірпіш жасау кеңінен таралды. Саз алдын ала қалыптарға салынып, күн астында кептіріліп, қабырға тұрғызу үшін модульдік элемент ретінде қолданылды.
3. Құрылым беріктігін арттыру үшін сазға сабан, көң, ағаш ұнтағы қосылған. Бұл қосындылар кеуіп жарылып кетпеуіне көмектесіп, ілінісу қасиетін күшейтті.
4. Саз тек қабырға емес, еден, шатыр және тұрмыстық бұйымдарды да жасауға пайдаланылған. Ол тығыздағыш, сырлауыш қабат ретінде де қызмет еткен.
5. Кейбір өркениеттерде саздан сәндік элементтер мен мүсіндер жасалған. Мысалы, шумер немесе вавилон ғимараттарынан табылған бедерлер оның көркемдік деңгейін көрсетеді.

Саз осылайша тек құрылыс емес, тұрмыс пен мәдениеттің де ажырамас бөлігіне айналды.

Саздың кең таралуының себептері

Табиғи ресурстар мол болса да, саз балшық көптеген халықтар үшін басты құрылыс материалы болып қала берді. Бұл оның физикалық және мәдени артықшылықтарына байланысты еді.

• жерден оңай табылып, күрделі өңдеуді қажет етпейді;
• кеуіп немесе күйдірілгеннен кейін беріктікке ие болады;
• жылуды жақсы сақтап, үй ішіндегі ылғалдылықты реттейді;
• құрғақ климатта мұндай құрылыстар ондаған жылдар бойы тұруға жарамды;
• материал арзан, әрі қарапайым халықтан бастап ауқатты қауымға дейін қолдана алады.

Саз балшық – табиғат пен адам арасындағы тиімді және қолжетімді байланыс құралы болды.

Саздың мәдениет пен дәстүрдегі орны

Практикалық маңызынан бөлек, саз балшық көптеген халықтардың наным-сенімінде де ерекше орын алды. Ол Жермен байланыстың символы ретінде қабылданып, түрлі рәсімдерде қолданылды.

1. Шумер мифологиясында адам баласы саздан жаралған деп айтылады. Бұл ұғым кейін басқа діндерде, соның ішінде қасиетті кітаптарда да көрініс тапқан.
2. Ежелгі Мысырда қабірге қойылатын бейнелер күйдірілген саздан жасалып, өлген адамның жанына серік болады деп сенілген.
3. Қытай мен ацтектерде сазбен байланысты егіншілік, құнарлылық пен табиғат өнімділігіне арналған рәсімдер болған.
4. Славян дәстүрінде саздан жасалған мүсіндер үй ішін жамандықтан қорғау мақсатында қолданылған.
5. Ең алғашқы жазба құралдары да сазға жазылған. Бұл құрылыс материалы адамзат өркениетінің бастауымен тығыз байланысты екенін көрсетеді.

Саз балшық тек құрылыс емес, тұтас мәдениеттің, сенімнің және өркениеттің бір бөлігі болды.

Сазды құрылыс саласына қолдану – адамзаттың отырықшы өмір салтына көшуімен қатар дамыған. Ол алғашқы қалалардың іргетасы болып, мыңдаған жылдар бойы тұрғын үй салуға жараған әмбебап материал саналады. Қарапайым құрылымына қарамастан, саз балшықтың мүмкіндігі мол әрі қолданылу тәсілдері сан алуан. Оның тарихын зерттеу арқылы дәстүрлі құрылыс тәжірибесін, табиғатпен үйлесімді өмір сүру тәсілін және мәдени дамуды терең түсінуге болады. Саздың кішкентай кесегінің өзінде бүкіл адамзат өркениетінің ізі сақталған.