Олар радиацияны қашан зерттей бастады?

Ғылым дамыған сайын адамзат табиғаттың терең құпияларына үңіле түсті. Бұрын белгісіз болып келген құбылыстарды ашу жаңа салалардың қалыптасуына жол ашты. Солардың бірі – радиация. Бұл көрінбейтін, бірақ қуатты құбылыс ғылым мен техниканың көптеген салаларына әсер етіп, ХХ ғасырдағы ірі жаңалықтардың негізіне айналды. Радиацияны зерттеу кездейсоқ басталғанымен, уақыт өте келе дербес ғылыми бағытқа айналды. Бұл процестің қалай жүргенін және алғашқы зерттеулердің маңызын түсіну үшін тарихқа үңілу қажет.

Алғаш рет сәуле шығаруды қалай байқады

XIX ғасырдың соңына дейін заттың ішкі құрылымы жайлы білім шектеулі болды. Ғалымдар электр, магнит өрісі мен жарық туралы білсе де, радиоактивтік туралы түсінік әлі қалыптаспады.

• 1895 жылы Вильгельм Рентген кейбір көрінбейтін сәулелердің заттар арқылы өтіп, көлеңке түсіретінін байқады;
• ол катодтық түтікпен тәжірибе жасап жатып, жаңа сәуле түрін анықтады, оны кейін «рентген сәулесі» деп атады;
• бұл жаңалық материядағы жасырын энергияларды зерттеуге деген қызығушылықты арттырды;
• 1896 жылы Анри Беккерель уран тұздарының сыртқы әсерсіз-ақ өздігінен жарық шығаратынын байқады;
• ол уран қосылысы салынған пластинканың жарық түспесе де, із қалдырғанын көріп, бұл сәуле шығару ішкі табиғи процестен туындайтынын дәлелдеді.

Осы бақылаулар радиоактивтік туралы іргелі ғылымның бастамасына айналды.

Радиоактивтілікті алғаш жүйелі түрде кімдер зерттеді

Бұл құбылысты алғаш рет мақсатты әрі жүйелі түрде зерттеген ғалымдар радиохимия мен ядролық физиканың негізін қалады. Олардың еңбегі ғылыми серпіліске жол ашты.

1. Мария мен Пьер Кюри уран мен торийдің белсенділігін зерттеді. Олар радиоактивтілік ұғымын нақтылап, полоний мен радий элементтерін ашты.
2. Ғалымдар сәуле шығару қарқындылығы заттың химиялық құрамына байланысты екенін байқады. Бұл энергия көзі атом ішінен туындайды деген тұжырымға жетеледі.
3. Радий уранға қарағанда мыңдаған есе белсенді болды. Бұл элемент ядро ішіндегі процестерді зерттеуге мүмкіндік берді.
4. Кюрилер таза радийді бөліп алды. Оның уыттылығы аса жоғары болғанына қарамастан, бұл жұмыс радиотерапияның дамуына негіз қалады.
5. Бұл ашылулар Нобель сыйлығымен марапатталды. Радиоактивтілік жай қызығушылық емес, қуатты зерттеу құралына айналды.

Олардың еңбегі радиацияны ғылыми тұрғыдан тану жолын ашты.

Радиация табиғаты туралы не белгілі болды

Уақыт өте келе радиацияның бірнеше түрі бары анықталды. Олар бір-бірінен ену қабілеті мен энергиясы бойынша ерекшеленеді.

• альфа-бөлшектер ауыр әрі шектеулі ену қабілетіне ие;
• бета-сәуле жеңіл бөлшектерден тұрады және тереңірек енеді;
• гамма-сәуле ең жоғары энергияға ие және металл, бетон арқылы өтуі мүмкін;
• радиоактивті элементтер өздігінен басқа заттарға айналады;
• бұл құбылыстар ядролық ыдырау мен жартылай ыдырау кезеңі теориясының негізіне айналды.

Осы зерттеулер материя құрылымын жаңа деңгейде түсінуге мүмкіндік берді.

Радиация ғылым мен техникада қалай қолданылады

Сәуле шығару тек зерттеу нысаны ғана емес, сондай-ақ технологиялық құрал ретінде де пайдаланыла бастады. Оның қолданылу аясы әртүрлі салаларды қамтыды.

1. Медицинада радиация диагноз қою мен емдеу мақсатында қолданылады. Рентгенография күнделікті тәжірибеге енсе, радиотерапия қатерлі ісіктерді емдеуге мүмкіндік береді.
2. Энергетика саласында ядролық реакциялар электр энергиясын өндіруге пайдаланылады. Уран мен плутоний ядроларының ыдырауы арқылы жылу мен электр алынады.
3. Археологияда радиокөміртекті талдау әдісі арқылы көне жәдігерлердің жасын анықтауға болады. Бұл тарихи мерзімдерді нақтылау үшін аса маңызды.
4. Өнеркәсіпте радиация сапаны бақылауға көмектеседі. Мысалы, тығыздық пен құрылым кемшіліктерін анықтауға болады.
5. Ғарышта радиация детекторлары күн жарылыстарын және ғарыштық фонды зерттеуге қолданылады. Бұл алыс ғаламдағы құбылыстар туралы ақпарат береді.

Радиация практикалық маңызы бар қуатты құралға айналды.

Радиацияны зерттеу XIX ғасырдың соңында басталып, бүгінге дейін маңызын жоғалтқан емес. Алғашқы кездейсоқ бақылаулар ғылыми дәлдікке ұласып, іргелі тұжырымдармен жалғасты. Бұл құбылысты зерттеу материяның табиғатын терең түсінуге және оны түрлі салада тиімді пайдалануға мүмкіндік берді. Қазіргі таңда радиацияның адам мен қоршаған ортаға әсері, сондай-ақ оның қауіпсіз қолданылуы маңызды зерттеу нысанына айналып отыр. Радиоактивтілік туралы білім – адамзат ақыл-ойының ең маңызды жетістіктерінің бірі.