Орман өрттері туралы 23 қызықты деректер

Орман өрттері табиғаттың ең жойқын әрі жұмбақ құбылыстарының бірі саналады. Олар бір сәтте-ақ ландшафтты өзгертіп, климатқа әсер етіп, экожүйелерге айтарлықтай із қалдырады. Дегенмен, бұл апаттар әрдайым тек зиян ғана келтірмейді, кейде өрт орманды жаңартып, табиғи процестерге оң ықпал етеді. Орман өрттерінің себептері, ауқымы мен салдарын білу қоғамға олармен тиімді күресуге және қайғылы оқиғалардың алдын алуға мүмкіндік береді. Назарларыңызға өрт құбылысына жаңа қырынан қарауға көмектесетін ерекше әрі танымдық мәліметтерді ұсынамыз.

1. Орман өрттерінің ең көп тараған себебі – адамның әрекеті. Ұқыпсыз тасталған сіріңке немесе сөндірілмеген от шалғайдағы орманды да әп-сәтте жалынға орауы мүмкін.
2. Найзағай да жиі өртке себеп болады. Электр разрядының өте жоғары температурасы құрғақ өсімдіктерді бірден тұтатып жібереді.
3. Жер шарының кейбір ормандарында өсімдіктер өртке бейімделіп үйренген. Мысалы, кейбір қарағай түрлерінің бүршіктері қатты ыстықтан кейін ғана ашылып, орманды жаңартуға мүмкіндік береді.
4. Орман өрттері барлық тіршілік иелерін жоймайды. Кейбір жануарлар қауіпті аймақтан тез кетіп үлгереді немесе өрттен кейін пайда болған ашық кеңістіктерден пайда табады.
5. Өрт топырақтағы қоректік заттардың айналымын жеделдетеді. Күлге айналған өсімдіктерден бөлінген минералдар жаңа өсімдіктің өсуін жылдамдатады.
6. Ыстық әрі қуаң жылдары табиғи өрт саны бірнеше есе артады. Бұл топырақтың құрғауымен және жапырақ, бұтақ секілді өсімдік қалдықтарының жиналуымен түсіндіріледі.
7. Жер шарындағы кейбір аймақтарда табиғи өрттің қайталану циклдары бар және табиғат мыңдаған жыл бойы бұл үрдіске бейімделген. Көптеген орман экожүйелері үнемі өрт арқылы жаңарып отырады.
8. Тарихтағы ең ірі өрт 1950 жылы Канадада тіркелген. Ол кезде ander бір жарым миллион гектар орман өртенген, ал түтін Еуропаға дейін жеткен.
9. Австралияда эвкалипт ормандарының өртке тез орануына олардың құрамындағы шайыр көптігі себеп. Бұл жерде жалын өте жылдам таралып, өртті сөндіруді күрделендіреді.
10. Өрт сөндірушілердің жұмысы аса қауіпті. Арнайы қорғаныс құралдарын пайдаланып, күрделі жағдайларда әрекет ететін мамандардың өміріне үлкен қауіп төнеді.
11. Барлық өрттерді жерден көру мүмкін емес. Спутниктер арқылы алыс аймақтардағы ошақтарды анықтап, өрттің таралу картасын жасауға болады.
12. Жанып жатқан орман орасан зор мөлшерде көмірқышқыл газ бен күйе шығарады. Бұл ауа сапасына тек жақын маңда ғана емес, жүздеген шақырым алыс аймақтарға да әсер етеді.
13. Өрт өзен арналарының бағытын және топырақ құрамын өзгерте алады. Өсімдіктердің жойылуы топырақ эрозиясын күшейтіп, жаңбырлы кезде судың ағынын арттырады.
14. Кейде жалын топырақ астында немесе мүкті қабаттың астында айлар бойы тліп жатады. Мұндай жасырын өрттерді арнайы құралсыз анықтау мүмкін емес.
15. Өрттен кейін кей аймақтарда сирек кездесетін өсімдіктер мен жануарлар пайда болады. Жанып кеткен аумақтарда ерекше экожүйелер қалыптасады.
16. Бұрын өртпен күресу үшін «қарсы от қою» әдісі қолданылған. Бұл тәсілде алдын ала жану аймағы жасалып, негізгі өртке отын жетіспеуіне жағдай жасалады.
17. Кейбір жәндіктер, әсіресе кейбір қоңыз түрлері, түтін иісін ондаған шақырымнан сезе алады. Олар өрт шыққан жерге ұшып барып, жұмыртқаларын күйген ағашқа салады.
18. Ең қауіптісі – «жоғарғы» деп аталатын өрт. Мұндайда жалын ағаштардың ұшар басына дейін жетіп, үлкен жылдамдықпен қозғалады.
19. Ғылыми зертханалар орман өрттерін зерттеп, олардың қалай таралатынын болжау үшін модельдер жасайды. Компьютерлік симуляциялар өрттің қайда және қаншалықты жылдам таралатынын бағалауға мүмкіндік береді.
20. Ірі өрттерден шыққан түтін мыңдаған шақырым қашықтықтағы аймақтарда да сезіледі. Тарихта Ресейдегі өрт түтіні Батыс Еуропа елдеріне дейін барған кездер болған.
21. Ресей мен Канадада жыл сайын ауқымы өте үлкен, болжамы қиын өрттер тіркеледі. Бұл елдерде орман массивтері өте үлкен әрі табиғи-географиялық жағдайы күрделі.
22. Табиғи өрттен келген экономикалық шығын миллиардтаған долларды құрауы мүмкін. Өрт тек орманға ғана емес, ауыл шаруашылығына, көлік инфрақұрылымына, туризмге де зиян келтіреді.
23. Барлық қауіп-қатерге қарамастан, орман өрттері – Жердегі табиғи үдерістердің бір бөлігі. Өртсіз көптеген ормандар жаңарып, табиғи әртүрлілігін сақтай алмас еді.

Өрттің ерекшеліктерін зерттеу жалын, өсімдік жамылғысы мен тірі ағзалардың күрделі байланыстарын түсінуге көмектеседі. Әр өрттің артында жойқын күш қана емес, табиғатты қалпына келтіруші процесс те бар. Адамзат бұл заңдылықтарды ескере отырып, зиянды азайтуға және табиғи тепе-теңдікті сақтау үшін өрттің пайдасын тиімді пайдалануға ұмтылуы керек. Ойламаған жерден пайда болатын өрт кейде табиғат үшін маңызды жаңару құралы екенін естен шығармаған жөн.