Попугаялар сөйлеуді қалай үйренеді

Адам тілін еліктей алатын құстар ежелден қызығушылық тудырып келеді. Әсіресе, тотықұстар ерекше қабілетімен танымал: олар сөздерді ғана емес, тұтас сөйлемдерді де анық және мәнерлі түрде қайталай алады. Кейде олардың айтқан сөздері нақты жағдайға сәйкес келіп жатады, бұл олардың интеллектуалдық деңгейін көрсетеді. Мұндай құбылыс көптеген адамды таңғалдырып қана қоймай, «бұл қалай жүзеге асады?» деген сұрақ туындатады. Тотықұстардың сөйлеуге икемділігіне тереңірек үңілу үшін олардың физиологиясын, интеллектін және әлеуметтік бейімділігін зерттеу қажет.

Неліктен тотықұстар сөйлей алады

Табиғат бұл құстарды ерекше дыбыс аппаратымен және дамыған әлеуметтік қабілеттермен қамтамасыз еткен. Дәл осы қасиеттер тотықұстарды сөз үйренуге бейім етеді.

• тотықұстардың дыбыс шығаратын органы – сиринкс ерекше құрылыспен ерекшеленеді;
• олар өте ақылды, әрі әлеуметтік қатынасқа бейім тіршілік иелері;
• жабайы табиғатта өз тобының дыбыстарын қайталау арқылы байланыс сақтап отырады;
• адамдармен өмір сүргенде, адам дыбыстарын қайталау арқылы өзін «отбасы мүшесі» сезінеді;
• жако мен амазон сияқты түрлердің миы жақсы дамыған, бұл олардың күрделі дыбыстарды талдап, есте сақтай алуына мүмкіндік береді.

Бұл ерекшеліктерді түсіне отырып, жаттықтыру процесін дұрыс ұйымдастыру оң нәтижелерге қол жеткізуге көмектеседі.

Жылдам әрі нәтижелі үйренуге ықпал ететін жағдайлар

Тотықұстың тілді меңгеруі оның өмір сүру ортасына тікелей байланысты. Егер құс өзін жайлы сезінсе және иесімен тұрақты байланыста болса, ол сөздерді тезірек жаттап алады.

1. Құс өзін қауіпсіз сезінуі тиіс. Егер ол қорқыныш немесе күйзеліс жағдайында болса, белсенділігі төмендеп, дыбыстарды қайталауға бейімділігі жойылады. Иесімен сенімге негізделген байланыс біртіндеп қалыптасады, сондықтан шыдамдылық пен жұмсақтық маңызды.
2. Үнемі сөйлесу – сөйлеу қабілетінің дамуына ықпал етеді. Құс жиі еститін дыбыстарды ғана қайталайды. Егер адам бір сөзді күнделікті бір интонациямен қайталап айтса, құс оны үйреніп алады.
3. Жалғыз ұсталатын құстар жақсырақ үйренеді. Қатар өмір сүретін екі тотықұс бір-бірімен сөйлесуге бейім болады, бұл адаммен қатынас жасауға деген ынтаны төмендетеді.
4. Үйретуді қысқа әрі қарапайым сөздерден бастаған жөн. Мысалы, «сәлем», «тәтті», «кел» сияқты анық және жиі қайталанатын сөздер жақсы меңгеріледі.
5. Қайталау мен марапаттау өте маңызды. Әр дұрыс айтылған сөзге тәтті немесе мақтау беру арқылы дұрыс байланыс орната аласыз. Бұл тәсіл тотықұсты сөйлеуге ынталандырады.

Егер құсқа жағдай жасалып, жүйелі түрде көңіл бөлінсе, ол тек сөздерді емес, олардың мәнін де түсіне бастайды.

Қай түрлер жақсы үйренеді

Барлық тотықұстар сөйлеуге бірдей қабілетті емес. Кейбір түрлері сөздерді тез әрі нақты қайталап, ерекше интеллектімен танылған.

• жако – ең қабілетті, сөйлеу шеберлігі жоғары түр;
• амазон тотықұстары да кең сөз қоры мен нақты дикциясымен ерекшеленеді;
• толқынды тотықұстар жаттықтыру арқылы бірнеше ондаған сөзді жаттай алады;
• какаду мен эклектус сирек сөйлейді, бірақ ұзақ сөйлемдерді қайталауға қабілетті;
• ара тотықұстары сөйлеуді сирек үйренеді, алайда ерекше күшті дауыспен айтады.

Сөйлеу қабілетіне тек түрлік ерекшеліктер емес, сонымен қатар жеке мінезі, жасы мен иесімен арақатынасы да әсер етеді.

Үйрету кезінде жиі кездесетін қателіктер

Көптеген адамдар тотықұсын тезірек сөйлетуге тырысып, біраз әдістемелік қателіктерге жол береді. Мұндай жағдайлар кері әсерін тигізіп, үйрету барысын қиындатады.

• тым қатты немесе агрессиялы дауыс құсты шошытады;
• үйрету кезінде жасалған шулы қимылдар назарын аударады;
• тұрақты түрде сөйлеспеу қызығушылықты төмендетеді;
• күштеп үйрету және жазалау дұрыс әдеттерді қалыптастырмайды;
• бірнеше сөзді қатар үйрету құсты шатастырады.

Тотықұс – тірі жан. Оған үйренуге уақыт, ынта мен достық қатынас қажет екенін есте сақтау маңызды.

Тотықұстардың адам тілін меңгеру қабілеті – табиғаттың ғажайып көрінісі. Дұрыс тәсілмен және қамқорлықпен олар тек сөздерді қайталап қоймай, шынайы диалогқа қатысуы да мүмкін. Әр құстың жеке мінезі мен қабылдауы бар екенін ұмытпаған жөн. Сөйлеу – олар үшін жай ойын емес, иесімен араласудың маңызды тәсілі. Мұндай байланыс екеуара сенімді әрі ерекше достықты қалыптастырады.