Қағаз жасаудың технологиясын кім ойлап тапты

Бүгінде қағазды күнделікті өмірсіз елестету мүмкін емес – ол кітаптарда, дәптерлерде, құжаттарда және орама өнімдерде кеңінен қолданылады. Цифрлық дәуірде оның маңыздылығы сәл азайғанымен, қағаз әлі де көптеген салаларда таптырмас материал болып қалып отыр. Бұл технологияның тарихы бірнеше мыңжылдықты қамтиды және оны алғаш жасап шығарған адам – ерекше тарихи тұлға. Қағаз жасау өнерінің қайдан бастау алғанын, кім оны алғаш рет ойлап тапқанын білу үшін біз ежелгі өркениеттерге көз жүгіртуіміз керек.

Қағазға дейін қандай материалдар қолданылған

Қағаз ойлап табылғанға дейін адамдар түрлі жазу тасымалдаушыларды қолданды. Бұл материалдардың әрқайсысы сол кездегі табиғи жағдайлар мен ресурстарға байланысты таңдалған.

• қайың қабығы ылғалға төзімділігі мен қолжетімділігіне байланысты солтүстік елдерде пайдаланылған;
• Ежелгі Египетте өсімдіктен жасалған папирус кең таралған, оны сабағынан сығымдап жапсырып, беткі жағын тегістеген;
• пергамент бұзау, қой немесе ешкі терісінен дайындалып, берік болғанымен өте қымбат және жасау процесі күрделі болған;
• Месопотамия мен Римде саз балшық пен балауыз табақшалар кеңінен қолданылған;
• Ежелгі Қытайда жібек мата мен бамбук тақтайшалар жазуға арналған негізгі құрал болған.

Дегенмен, бұл материалдардың көпшілігі ауыр, тасымалдауға ыңғайсыз немесе дайындауға көп шығынды қажет етті. Сондықтан арзан әрі жеңіл қағаздың пайда болуы адамзат тарихындағы маңызды жетістік болды.

Қағазды алғаш кім жасаған

Қағаз жасау технологиясының негізін қалаған адам ретінде Ежелгі Қытайдағы Цай Лунь есімі аталады. Ол Хань әулеті тұсында, біздің дәуіріміздің ІІ ғасырында өмір сүрген.

1. Цай Лунь император сарайында шенеунік және евнух қызметін атқарған, ол түрлі техникалық және әкімшілік істермен айналысқан.
2. 105 жылы ол императорға ағаш қабығы, зығыр, ескі шүберек пен тор қалдықтарынан қағаз жасау әдісін ұсынды.
3. Бұл тәсіл бұрынғы әдістерден анағұрлым арзан, ыңғайлы әрі өндірістік масштабқа бейімделген болатын.
4. Осылайша Цай Лунь қағаз жасауды жүйелеп, қолданысқа енгізіп, оны ресми түрде сарайға таныстырған.

Бәлкім, қағазға ұқсас материалдар бұған дейін де болған шығар, бірақ дәл осы Цай Луньнің үлесі – қағаз жасаудың алғашқы тиімді әрі жүйеленген технологиясын өмірге әкелуінде.

Қағаздың әлемге таралуы

Қытайлықтар ойлап тапқан қағаз технологиясы өте тиімді болғаны соншалық, ол біртіндеп басқа елдерге де тарап кетті. Алайда бұл үдеріс жүздеген жылдарға созылды.

• Корея мен Жапонияға қағаз өндіру әдісі ІІІ–VІІ ғасырларда будда монахтары мен қолөнершілер арқылы жетті;
• 751 жылы Талас шайқасынан кейін арабтар қытайлық тұтқындардан қағаз жасауды үйренді;
• VIII–ІX ғасырларда Бағдад пен Самаррада алғашқы араб қағаз шеберханалары ашылды;
• Еуропаға бұл технология мұсылман Испаниясы арқылы еніп, XI–XII ғасырларда қағаз өндірісі басталды;
• XV ғасырда Гутенбергтің баспа станогының арқасында қағаз Францияда, Германияда және Италияда кең тарады.

Осылайша қағаз Қытайдан басталып, әлемнің түрлі бөліктеріне таралып, адамзат мәдениетінің дамуына зор үлес қосты.

Қазіргі қағаз өндірісі қалай өзгереді

Бүгінгі таңда қағаз жасау тәсілдері айтарлықтай жетілдірілді. Бірақ негізгі қағидат – талшықты шикізатты суға араластырып, кептіру – сол күйі қалды.

• қазір қағаз негізінен ағаш целлюлозасынан жасалады, бұрынғыдай шүберек немесе өсімдік талшығы қолданылмайды;
• қағаздың сапасын жақсарту үшін оған ағартқыштар, желім, крахмал және басқа қоспалар қосылады;
• өндіріс түріне қарай кеңсе қағазы, газет қағазы, қаптама материалы, картон және көркем қағаз түрлері бар;
• дамыған елдерде қайта өңделген шикізат жиі қолданылады, бұл экологиялық стандарттарға сай келеді;
• автоматтандырылған өндіріс пен химиялық үдерістер қағаз жасау мерзімін қысқартып, өзіндік құнын арзандатты.

Сонымен қатар, кейбір елдерде дәстүрлі әдіспен қағаз жасау өнері сақталып, оны көбіне қолөнер немесе сәндік мақсатта пайдаланады.

Қағаздың пайда болуы – адамзат өркениетінің ең маңызды жаңалықтарының бірі. Ол білімнің, ғылымның, мәдениеттің және сауданың дамуына жол ашты. Цай Луньнің еңбегі арқасында адамзат ақпаратты сақтап, таратуға қолайлы құралға ие болды. Бүгінгі таңда да қағаз өз өзектілігін жоғалтқан жоқ – ол тек жаңа сипаттарға ие болып, жаңа салаларда қолданылуда. Тіпті цифрлы дәуірде де қағаз адам баласының күнделікті серігі болып қала береді.