Қорқыныш кезінде денеге не болады?

Қорқыныш сезімі кез келген адамға таныс және жасына, тәжірибесіне немесе мінезіне қарамастан әркім бастан өткереді. Бұл эмоция ағзаның қауіпке жауап ретінде туындайтын табиғи қорғаныс механизмі болып саналады. Біздің ата-бабаларымыздың өмірін сақтап қалған осы реакциялар миллиондаған жылдар бойы қалыптасты. Сол үрдістерді түсіну эмоциялардың табиғатын және олардың денсаулыққа әсерін тереңірек ұғынуға көмектеседі. Зерттеулер көрсеткендей, қорқыныш кезінде дене мен ми арасында өте күрделі байланыс іске қосылады.

Ми қауіп туралы қалай хабар береді

Адам қауіпті жағдайға тап болған сәтте ең алдымен ми әрекетке көшеді. Ол ақпаратты талдап, жағдайды бағалайды және қауіптің деңгейін анықтайды. Бұл әрекет санаға жеткенше-ақ өте жылдам орындалады.

Төменде жүйке жүйесінің бұл сәттегі негізгі кезеңдері көрсетілген.

1. Ми бірден миндалинаның жұмысын іске қосады. Ол эмоцияларды өңдеп, қорқыныш деңгейін анықтайды. Егер жағдай айқын қауіп төндірсе, ағза ойланбастан қорғаныс әрекеттерін бастайды.
2. Гипоталамус жүйке талшықтары арқылы бүйрек үсті бездеріне белгі жібереді. Нәтижесінде қанға адреналин бөлінеді. Ол денеге жылдам күш пен энергия береді.
3. Симпатикалық жүйке жүйесі белсенеді және ішкі мүшелер қызметін өзгертеді. Ол жүрек соғу жиілігін арттырып, тыныс алуды жылдамдатады. Бұл өзгерістер бұлшықеттерді әрекетке толық дайындайды.
4. Кортизол гормоны денені ұзақ уақыт сақадай сай ұстайды. Ол глюкоза қорын босатып, назарды шоғырландыруға мүмкіндік береді. Алайда ұзақ әсер етсе, ағзаға кері әсерін тигізеді.

Осындай механизмдер іске қосылғаннан кейін дене қорғаныс немесе шабуыл күйіне өтеді.

Ағзада болатын физикалық өзгерістер

Қорқыныш әр адамда әртүрлі көрінуі мүмкін, бірақ физиологиялық өзгерістердің көпшілігі ортақ. Олар кездейсоқ пайда болмайды және адамның өзін қорғау мүмкіндігін арттырады.

Төменде жиі байқалатын физикалық өзгерістер берілген.

• жүрек соғысы жиілейді, өйткені бұлшықеттерге көбірек қан мен оттегі қажет болады;
• тыныс алу тереңдеп және жылдамдайды, себебі өкпе қан құрамын оттегімен толықтыруға тырысады;
• бұлшықеттер қатаяды, дене күресуге немесе қашуға дайындалады;
• қарашықтар ұлғаяды, өйткені көздің көрінісі анық болуы тиіс;
• тері бозарады, себебі қан өмірлік маңызды мүшелерге бағытталады;
• алақан мен табан терлейді, дене температураны реттеп, қозғалысты жеңілдетеді;
• дене дірілдейді, бұлшықеттер тонусын сақтауға тырысады;
• ас қорыту бәсеңдейді, себебі ағза барлық ресурсты қауіптен құтылуға жұмсайды;
• уақыт баяулағандай сезіледі, ми қоршаған ортаның ұсақ бөлшектерін анық қабылдайды.

Бұл өзгерістер жағдайды жақсы бағалап, тез шешім қабылдауға көмектеседі.

Қорқыныштың шамадан тыс әсері

Қалыпты деңгейдегі қорқыныш пайдалы және қауіптің алдын алуға көмек береді. Бірақ ұзақ уақытқа созылған қорқыныш ағзаның тепе-теңдігін бұзады. Мұндай жағдайда денсаулық зардап шегеді және зейін төмендейді.

Төменде шамадан тыс қорқыныштың салдары көрсетілген.

1. Үнемі болатын күш түсу жүйке жүйесін әлсіретеді. Қорғаныс реакциясының ұзақ белсенділігі энергия қорын сарқып тастайды. Соның нәтижесінде бас ауруы, ұйқысыздық және ашушаңдық байқалады.
2. Жүрек-тамыр жүйесі шамадан тыс жұмыс істейді. Жүрек соғысы жиілеген сайын оның ресурсы таусылады. Сондықтан қан қысымы бұзылып, жүрек аурулары туындауы мүмкін.
3. Иммунитет әлсірейді, себебі ағза қорқыныш күйін ұстауға күш жұмсайды. Қалпына келу уақыты ұзарады және инфекцияларға төзімділік төмендейді. Бұл денсаулықтың жалпы жағдайына әсер етеді.
4. Кортизолдың артығы көңіл күйді нашарлатады және депрессиялық белгілер тудырады. Ми эмоцияларды реттеу қабілетін жоғалта бастайды. Адам сезімтал әрі тез шаршайтын болады.

Қорқыныш адамды сақтандыратын механизм бола отырып, ауыр күйге де айнала алады, сондықтан оның тепе-теңдігін сақтау маңызды.

Эмоциялар табиғатын түсіну адамға қорқынышты жеңуге және оның денсаулыққа кері әсерін азайтуға мүмкіндік береді. Тыныс алу жаттығулары, қозғалыс, әңгімелесу және қолдау көрсету адамның ішкі тепе-теңдігін қайта қалпына келтіреді. Қорқынышты танып, оны басқару арқылы адам өзіне сенімді әрі мықты бола алады. Осындай түсінік өмірдің кез келген қиын сәтінде күш береді.