Қуаңшылық қанша уақытқа созылуы мүмкін

Жауын-шашынның ұзақ уақыт болмауы табиғатқа, ауыл шаруашылығына және экономикаға айтарлықтай әсер етеді. Қуаңшылық – тек жауын азайған жағдай емес, бұл – күрделі әрі ауқымды табиғи құбылыс. Ол кейде аптаға ғана созылса, кейде бірнеше жыл бойы жалғасуы мүмкін. Мұндай жағдайдың ұзақтығы климаттық ерекшеліктерге, топырақтың қасиеттеріне, су ресурстарына және адамның әрекетіне байланысты. Бұл мақалада қуаңшылықтың қанша уақытқа созылатыны жайлы жан-жақты баяндалады.

Қуаңшылық түрлері және олардың ерекшеліктері

Қуаңшылықты бірнеше санатқа бөліп қарастыруға болады. Олардың әрқайсысы ұзақтығы мен салдарлары жағынан өзгеше сипатталады.

• метеорологиялық қуаңшылық – белгілі бір аймақта жауын-шашын мөлшерінің климаттық нормадан едәуір төмендеуі;
• ауыл шаруашылық қуаңшылығы – топырақта ылғалдың жетіспеуінен егіннің өсуі мен өнімділігі төмендейді;
• гидрологиялық қуаңшылық – өзен, көл және су қоймаларындағы су деңгейінің айтарлықтай төмендеуі;
• әлеуметтік-экономикалық қуаңшылық – құрғақшылықтың халықтың өмір сүруіне және өндіріс салаларына тікелей әсер етуі;
• экологиялық қуаңшылық – табиғи экожүйелердің бұзылуы, өсімдік пен жануарлардың жойылуы.

Бұл түрлер бір-бірімен байланысты болуы мүмкін және олардың ұштасуы ұзақтығын ұлғайтады.

Қуаңшылық қанша уақытқа созылады

Қуаңшылықтың ұзақтығы бірнеше аптадан ондаған жылға дейін созылуы мүмкін. Бұл құбылыс аймақтық климатқа, маусымға және жаһандық климаттық тербелістерге байланысты болады.

1. Қысқа мерзімді қуаңшылық әдетте екі аптадан алты аптаға дейін жалғасады. Мұндай жағдай қалыпты климаттық белдеулерде жиі байқалады және уақытылы жауын-шашын түссе, айтарлықтай зиян келтірмейді.
2. Орташа мерзімді қуаңшылық бір айдан үш айға дейін жалғасады. Бұл кезең өсімдіктердің өсуі мен даму кезеңімен сәйкес келсе, егін шаруашылығына үлкен әсер етеді.
3. Ұзақ мерзімді қуаңшылық бірнеше айдан бірнеше жылға дейін созылады. Мұндай жағдайларда су көздері сарқылып, егіндік жерлер құрғап, экономикада дағдарыс орын алуы мүмкін.
4. Ерекше ұзақ қуаңшылық ондаған жылдарға дейін жалғасуы ықтимал. Африканың Сахель аймағындағы 1960–1980 жылдар аралығындағы құрғақшылық осыған мысал бола алады.

Кейбір аймақтарда, мысалы, АҚШ-тың оңтүстік-батысы, Австралияның оңтүстігі немесе Сахара маңы үнемі қуаңшылыққа ұшырайды.

Құрғақшылық ұзақтығына әсер ететін факторлар

Қуаңшылықтың созылу ұзақтығына әсер ететін себептер әртүрлі. Олардың арасында табиғи және адам әрекетіне байланысты факторлар бар.

• Эль-Ниньо сияқты жаһандық климаттық құбылыстар кейбір өңірлерде жауын-шашын тапшылығын күшейтеді;
• климаттың өзгеруі қуаңшылық кезеңдерін жиілетіп, оларды ұзақ әрі ауыр етеді;
• орман кесу мен шөлейттену жердің ылғалды ұстау қабілетін төмендетеді;
• суды шамадан тыс пайдалану жер үсті және жерасты суларын азайтады;
• аграрлық жерлерді дұрыс пайдаланбау топырақтың құнарын азайтып, қуаңшылық әсерін күшейтеді.

Бұл факторлар қатар орын алса, қуаңшылықтың уақыты ұзаруы мүмкін.

Ұзаққа созылған қуаңшылық мысалдары

Қуаңшылықтың ұзаққа созылған бірнеше нақты тарихи мысалдарын келтірейік.

1. 1968–1985 жылдар аралығында Африканың Сахель аймағында болған құрғақшылық егіншілікті тоқтатып, аштыққа және жаппай көшуге себеп болды.
2. 1930-жылдары Америкада болған «Шаңды тостаған» кезеңі шамамен он жылға созылды. Бұл кезеңде дұрыс емес егіншілік әдістері мен құрғақ ауа райы миллиондаған адамға ауыртпалық әкелді.
3. 1997–2009 жылдар аралығындағы Австралиядағы «Мыңжылдық қуаңшылық» ауыл шаруашылығына және су қорларына ауыр соққы болды.
4. Калифорнияда 2011–2017 жылдар аралығында болған құрғақшылық су пайдалануға шектеу енгізуге және орман өрттеріне алып келді.

Бұл деректер қуаңшылықтың қаншалықты созылуы мүмкін екенін нақты мысалдармен көрсетеді.

Қуаңшылықтың жалғасу уақыты географиялық орналасуға, табиғи жағдайларға және адам әрекеттеріне тікелей байланысты. Құрғақ кезеңдердің салдарын азайту үшін дер кезінде алдын алу шараларын қолға алып, суды үнемдеп, экожүйелерді қорғау қажет. Ауыл шаруашылығында жаңбыр суын жинау технологиялары мен құрғақшылыққа төзімді дақылдарды енгізу де тиімді тәсілдердің қатарында. Қуаңшылықпен күрес тек табиғатпен емес, адам әрекетімен де тығыз байланысты екенін ескерген жөн.