Тарихта алғашқы геральдикалық белгілер қашан пайда болды?

Адамзат тарихында символдарға деген ұмтылыс әрдайым болған. Ежелгі дәуірлерден бері адамдар өз әулетін, тайпасын немесе мемлекетін ерекше белгілер арқылы танытуды мақсат етті. Мұндай бейнелер билікті, шығу тегін және ерлікті білдіріп, соғыс алаңында серіктерін ажыратуға және қоғамдағы мәртебесін көрсетуге мүмкіндік берді. Уақыт өте келе қарапайым таңбалар жүйеленіп, бізге белгілі геральдика ғылымының негізіне айналды. Ал алғашқы гербтердің нақты қашан және қалай қалыптасқанын түсіну үшін олардың шығу тарихына үңілу қажет.

Ежелгі таңбалардың бастауы мен жауынгерлік белгілер

Геральдиканың түп-тамыры адамзат өркениетінің ең көне кезеңдеріне кетеді.
Ежелгі жауынгерлер қалқандары мен дулығаларына аңдар, күн бейнелері мен мифологиялық кейіпкерлерді салып, өз руын немесе әскерін танытқан.
Мұндай таңбалар тек ерекшелік үшін емес, қасиетті мағынасы бар рухани белгі ретінде де қолданылды.

• ежелгі мысыр перғауындары биліктің нышаны саналатын киелі жануарларды байрақтарына бейнелеген;
• ассириялықтар мен вавилондықтар әскер бөлімдерін қыран мен бұқа бейнесі арқылы ажыратқан;
• антикалық Рим легиондары батырлық пен билікті білдіретін қыран бейнесі бар штандарттар ұстаған;
• кельт және герман тайпалары қаруы мен денесіне өз руының немесе тәңірінің таңбасын салған.

Осындай дәстүрлер кейінгі геральдикалық жүйенің негізін қалап, таңбаны тану мен ар-намыстың көрінісіне айналдырды.

Рыцарлық белгілердің қалыптасуы

Нағыз геральдика Еуропада крест жорықтары дәуірінде пайда бола бастады.
Сауыт киген жауынгерлердің бір-бірінен айырмашылығы болмағандықтан, олар қалқандарына ерекше суреттер сала бастады.
Кейін бұл бейнелер әулет пен тектіліктің белгісіне айналып, ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырды.

1. Алғашқы гербтер XII ғасырда пайда болды. Олар тек сәндік элемент емес, жауынгерлік абыройдың белгісі ретінде қабылданды.
2. XIII ғасырда түстер мен пішіндердің үйлесімі нақты ережелермен бекітілді. Бұл кезең классикалық геральдиканың басталу уақыты саналады.
3. XIV ғасырда гербтерді тек рыцарьлар ғана емес, қалалар, монастырлар және сауда гильдиялары да пайдалана бастады. Бұл оларды қоғамдық және құқықтық белгіге айналдырды.
4. Кейін герольдтер деп аталатын мамандар пайда болды. Олар гербтердің дұрыстығын қадағалап, ресми тіркеумен айналысты.

Осылайша жай ғана қалқандағы сурет біртіндеп ар-намыс пен әулет тарихын білдіретін күрделі жүйеге айналды.

Геральдика – белгілер тілі

Уақыт өте келе геральдика өз алдына жеке тілге айналды.
Әрбір түстің, пішіннің және сызықтың өз мағынасы болды, ал олардың үйлесімі тұтас хабарды жеткізді.
Бұл жүйе дәлдік пен тәртіпті талап етіп, ғасырлар бойы өзгеріссіз сақталды.

• қызыл түс батырлық пен ерлікті білдірді;
• көк адалдық пен әділдікті меңзеді;
• алтын жомарттық пен асқақ тектілікті көрсетті;
• күміс тазалық пен шынайылықты бейнеледі;
• жануарлар кейіпі иесінің мінезін сипаттады – арыстан күштің, қыран биліктің, ал жалғызмүйіз ізгіліктің нышаны болды.

Геральдикалық таңбалар осылайша сәндік бейне емес, иесінің рухани болмысын ашатын коды бар жүйеге айналды.

Геральдиканың таралуы және мұрасы

Мемлекеттер мен қалалар дамыған сайын гербтер соғыс мәдениетінен шығып, қоғамдық өмірдің барлық саласына енді.
Олар сәулет өнерінде, мөрлерде, тиындарда және ресми құжаттарда бейнеленіп, халықтың тарихымен біте қайнасты.

1. Қайта өрлеу дәуірінде гербтер көркемдік мәнге ие болып, өнердің ажырамас бөлігіне айналды.
2. Жаңа дәуірде геральдика дипломатиялық рәміздер мен мемлекеттік нышандар жүйесіне енді.
3. Қазіргі көптеген елдер гербтерді ұлттық эмблема ретінде пайдаланып, тарихи сабақтастықты сақтап келеді.
4. Бүгінгі таңда геральдика тарих, өнер және құқықты біріктіретін дербес ғылым ретінде зерттелуде.

Осылайша геральдикалық дәстүр ғасырлар бойы сақталып, тек бейнелік сұлулығымен емес, терең мағынасы және тарихи тамырымен құнды болып қалды.

Геральдика – адамзаттың өзін таныту мен шығу тегін құрметтеу қажеттілігінен туған мәдениет. Ол өткен мен бүгіннің арасын жалғап, ұлттар мен әулеттердің рухани мұрасын сақтап келеді. Қазіргі заманда да гербтер – абыройдың, тектіліктің және тарихи жадының белгісі. Геральдика – бұл өткеннің тілі, ол адамзатқа өз тамырын және құндылығын ұмытпауға көмектеседі.