Тарихтағы тұңғыш ғалым кім

Адамзат әрқашан айналасындағы әлемді түсінуге ұмтылды. Цивилизацияның пайда болуынан бастап адамдар табиғат, құбылыстар мен өмір туралы сұрақтар қойды. Уақыт өте келе жиналған білім жүйеленіп, қызығушылық ғылымның дамуына жол ашты. Дегенмен, ғылым мен зерттеу ісінің бастауы болған алғашқы ғалым кім деген сауал туындайды.

Бұл сұраққа жауап беру оңай емес, себебі ғылым ғасырлар бойы қалыптасып, оның түп-тамыры тарихтың тереңіне кетеді. Енді алғашқы қадамдарды жасаған тұлғалар мен кезеңдерді қарастырайық.

Ежелгі уақытта ғылыми ойлау қалыптасуы

Тарихқа дейінгі дәуірде адамдар табиғатты бақылап, оның заңдылықтарын түсінуге тырысты. Білімі тәжірибе мен бақылауға негізделген жүйелі таным дамыды. Ғылыми тәсілдің алғашқы белгілері ретінде төмендегілерді атауға болады:

• аспан денелерінің қозғалысын бақылап, олардың орнын болжауға ұмтылу;
• өлшеу және тәжірибе үшін қарапайым құралдарды пайдалану;
• білімді ұрпақтан ұрпаққа ауызша және жазбаша түрде жеткізу;
• табиғи құбылыстардың себептері туралы алғашқы болжамдарды қалыптастыру.

Осы қадамдар ғылымның терең тамыры ежелгі заманнан басталатынын, оның алғашында дін, философия және қолөнермен тығыз байланыста болғанын көрсетеді.

Милеттің Фалесi — алғашқы ғалымдардың бірі

VI ғасырда өмір сүрген Милеттің Фалесi ең танымал тұлғалардың бірі саналады. Оны алғашқы философ әрі ғалым деп атайды. Оның мұндай атауға лайықты болуының себебі неде?

1. Фалес табиғатты аңыздар мен құдайларға жүгінбей түсіндіруге тырысты. Барлық нәрсенің шығу тегін су деп санауы – мистикадан рационалды түсінуге үлкен қадам болды.
2. Астрономия мен математика салаларында жұмыс жасап, күн тұтылуын алдын ала болжады. Бұл оның жүйелі тәсіл қолданғанының айқын белгісі.
3. Оның ілімі кейінгі ойшылдарға әсер етіп, табиғат философиясының негізін қалады. Бұл ғылымның қазіргі түрінің бастауы болды.
4. Қазіргі түсініктегі эксперименттер болмаса да, логика мен дәлелдемелердің маңыздылығын атап өтті. Бұл ғылыми әдістің басты құрамдас бөлігі.

Осылайша, ол мифологиялық түсініктерден рационалды ойлауға көшу үлгісі болып табылады.

Ғылымға жақындаған басқа ежелгі ойшылдар

Фалестен басқа да көптеген философтар мен ғалымдар білім мен әдіснаманың дамуына үлес қосты:

• Анаксимандр ұстазының идеяларын кеңейтіп, барлығын шексіздік — «апейрон» деп сипаттады. Бұл табиғаттың абстрактілі тұжырымдамасы болды;
• Пифагор сандарды барлық нәрсенің негізі деп санап, математиканы физикалық құбылыстармен байланыстыруға тырысты;
• Демокрит атомистік теорияны қалыптастырып, материялық әлемнің құрылымы туралы қазіргі түсініктің іргетасын қалады;
• Гиппократ медицинадарының негізін қалаған, суевериядан бас тартып, емдеуде бақылау мен жүйелі тәсіл қолданды.

Осы тұлғалар ғылыми дүниетанымның біртіндеп қалыптасып, бақылау мен логиканың діннен басым бола бастағанын дәлелдейді.

Алғашқы ғалымдардың маңызды ерекшеліктері

Алғашқы ғалым кім деп есептеуге болатынын түсіну үшін олардың мынадай қасиеттерге ие болғанын атап өту керек:

• объективтілікке ұмтылу және табиғат құбылыстарын ғажайып арқылы түсіндірмеу;
• білімді жүйелеу және тексеруге жататын болжамдар жасау;
• ойларын дәлелдеу үшін логика мен аргументацияны қолдану;
• теорияларды растау үшін бақылаулар мен алғашқы эксперименттерді пайдалану.

Бұл белгілер ғылымды жай ақпарат жинаудан және мифологиядан айырады.

Ғылымның біртіндеп дамуы

Ғылым кенеттен пайда болған жоқ. Ол көптеген ұрпақтардың ойшылдары, бақылаушылары мен тәжірибешілерінің нәтижесі. Ежелгі ұлы ғалымдар да осы ұзақ процестің бір бөлігі болды. Олардың идеялары, пікірталастары мен ізденістері қазіргі ғылымның мүмкін болуына жол ашты.

Өткен дәуірдегі танымал тұлғалар ғылымның алғашқы ғалымдары — нақты адамдар ғана емес, сонымен қатар рационалды танымның негізін қалаған кезеңнің өкілдері екенін түсінуге көмектеседі.

Жалпы айтқанда, мына негізгі тұжырымдарды бөліп көрсетуге болады:

1. Ежелгі ғалымдар мифологиядан рационалды түсіндірмеге көшті. Бұл қоғамның ой-өрісіндегі түбегейлі өзгеріс болып, жүйелі таным бастамасы болды.
2. Олардың қызметі философия, математика, астрономия мен медицинаға біріктірілген еді. Бұл табиғатты кешенді зерттеудің белгісі.
3. Олар логика мен дәлелділіктің негізін қалаған. Бұл қазіргі ғылыми әдістің басты ұстанымдары.
4. Ғылыми ойлау біртіндеп қалыптасып, білім мен әдістердің өсуін көрсетеді. Бұл ғылымның ұжымдық және тарихи сипатын айқындайды.

Қорытындылай келе, алғашқы ғалым – салыстырмалы ұғым болса да, көбіне Милеттің Фалесi жүйелі ғылыми ізденістің бастаушысы ретінде қарастырылады. Оның қызметі мифтен ақылға өту жолындағы маңызды кезең болды.

Ғылыми жетістіктер өткендердің тәжірибесіне негізделеді, жаңа ашылымдарға ұмтылыс адамзаттың дамуын және таным көкжиегін кеңейтуді қамтамасыз етеді.