Үңгірлер мен сталактиттер туралы 15 қызықты деректер

Жердің ішкі құрылымы адам көзіне беймәлім сырларды сақтап жатыр. Миллиондаған жылдар бойы табиғаттың әсерінен қалыптасқан жерасты кеңістіктері — жай ғана геологиялық құрылымдар емес, уақыттың нағыз куәгерлері. Олардың қабырғаларында ежелгі үдерістердің іздері сақталған, ал ирек өткелдері тәжірибелі зерттеушіні де таңғалдыруы мүмкін. Әсіресе сталактиттер мен сталагмиттер ерекше әсер қалдырады, олар баяу өсетін тас тамшыларға ұқсайды. Табиғаттың шыдамдылығы мен тоқтаусыз әрекетінің белгісіне айналған бұл құрылымдар туралы тың деректермен таныс болыңыз.

1. Сталактиттер төбеден төмен қарай салбырайды, ал сталагмиттер жерден жоғары қарай өседі. Екеуі де судың тамшысынан қалған минералды тұнбалардан түзіледі. Егер олар бірігіп кетсе, толық бағанаға айналады.
2. Өсу жылдамдығы судың құрамына және климаттық жағдайларға байланысты. Орта есеппен сталактит 100 жылда 1 сантиметрге өседі. Алайда кей жағдайларда бұл үдеріс жылдамдауы немесе мүлдем тоқтап қалуы мүмкін.
3. Әлемдегі ең ұзын үңгір Мамонт деп аталады. Ол АҚШ аумағында орналасқан және ұзындығы 680 километрден асады. Бұл — сансыз өткелдер мен залдарға толы алып лабиринт.
4. Жерасты кеңістіктері әртүрлі жыныстарда пайда бола алады. Көбіне үңгірлер әктас жыныстарында кездеседі, себебі ол судың әсерінен оңай бұзылады. Дегенмен, базальт, гипс және тұз қабаттарында да үңгірлер қалыптасуы мүмкін.
5. Көптеген үңгірлер көне адамдардың баспанасы болған. Археологтар мұнда ошақ іздерін, еңбек құралдарын және тасқа салынған суреттерді тапқан. Бұл алғашқы қауымдық тайпалардың тұрмысын түсінуге көмектеседі.
6. Кейбір сталактиттер іші қуыс болады. Олармен су ағып өтетін түтікке ұқсайды. Мұндай құрылымдар сода түтіктері деп аталады және өте нәзік келеді.
7. Кейбір үңгірлер жазда да ерімейтін мәңгілік мұзға толы болады. Мұндай орындарда ауа температурасы үнемі нөлден төмен сақталады, сондықтан мұз ғасырлар бойы сақталады. Әсіресе биік таулы өңірлерде жиі кездеседі.
8. Сталактиттердің түсі судың құрамындағы қоспаларға байланысты өзгереді. Темір — қызғылт, мыс — көгілдір, ал марганец — қою күлгін рең береді. Сондықтан үңгір ішінен түрлі түстердің табиғи палитрасын көруге болады.
9. Кейбір жерасты залдары орасан зор көлемге ие. Вьетнамдағы Шондон үңгірінің бір залының биіктігі 200 метрден асады. Мұндай жерге бірнеше қабатты ғимарат еркін сыйып кетеді.
10. Үңгірлер — ерекше жануарлардың тіршілік мекені. Бұл тіршілік иелері ылғал мен қараңғылыққа бейімделген. Көбісі түссіз және көру қабілетінен айырылған.
11. Кейбір үңгірлер дыбыс шығара алады. Тамшының төбеден құлауы музыкаға ұқсас дыбыстар тудырады. Туристік бағыттарда арнайы акустикалық шоулар ұйымдастырылады.
12. Үңгірлерді зерттеу спелеология деп аталады. Бұл — әрі ғылым, әрі экстремалды саяхат түрі. Кәсіби спелеологтар арнайы құралдар мен альпинистік дағдыларды қолданады.
13. Үңгірлердегі ылғалдылық деңгейі көбіне 100 пайызға жуық болады. Мұндай микроклимат мүк, саңырауқұлақтар мен бактериялардың өсуіне қолайлы. Кейбір микроағзалар тек осы ортада өмір сүреді.
14. Кейбір үңгірлерде жерасты өзендері мен көлдері бар. Су жыныстарды шайып, жаңа қуыс кеңістіктерді жасай береді. Мұндай жерлер гидрологиялық зерттеулер үшін ерекше қызығушылық тудырады.
15. Сталактиттер мен сталагмиттер сыртқы әсерлерге өте сезімтал. Тіпті қолға тигізу олардың өсу үдерісін бұзып, көзге көрінбейтін із қалдыруы мүмкін. Сондықтан мұндай орындарда оларды қоршап немесе алыстан жарықтандырып қояды.

Осы деректер жерасты әлемінің қаншалықты күрделі әрі таңғаларлық екенін дәлелдейді. Үңгірлер мен ондағы минералды түзілістер — тек көз тартарлық көрініс қана емес, Жердің геологиясы, климаты мен тарихы туралы құнды ақпарат көзі. Бұл табиғи ескерткіштерге құрметпен қарау — оларды келер ұрпаққа аман жеткізудің кепілі. Мұндай орындарды зерттеу арқылы біз білім көкжиегімізді кеңейтіп қана қоймай, табиғаттың даналығын тереңірек түсінеміз.