InfoRadar
Мазмұны
Табиғатта тіпті ең қиын жағдайларда да тірі қалуға мүмкіндік беретін ерекше бейімделулер көп. Ұлулар – судың тапшылығына төтеп бере алатын, ұзақ уақыт бойы құрғақшылықта өмір сүретін жаратылыстардың бірі. Олардың ылғал жетіспеушілігіне бейімделуі ғалымдарды да, табиғат әуесқойларын да таңғалдырады. Бұл шағын моллюскалар орманда, бақта ғана емес, жауын өте сирек түсетін шөлді аймақтарда да тіршілік ете алады. Ұлулардың құрғақшылықтан қалай аман шығатынын түсіну үшін олардың мінез-құлқын және құрылысының ерекшеліктерін зерттеу маңызды.
Биологиялық бейімделу тетіктері
Ұлулар құрғақшылық кезеңінде тіршілігін сақтау үшін түрлі физиологиялық бейімделу жолдарын дамытқан. Олардың ағзасы ылғалды үнемдеуге және зат алмасуды баяулатуға мүмкіндік береді, бұл қиын жағдайда үлкен артықшылық береді.
Негізгі қорғаныс тәсілдері:
- денеден су булануын азайтатын тығыз шырыш қабатын бөледі;
- бақалшақтың аузына арнайы әктасты қабықша түзіп, үйшікті герметизациялайды;
- ыстықтан және құрғаудан сақтану үшін топыраққа тереңірек кіріп немесе тас астына жасырынады;
- күндіз белсенділігін төмендетіп, негізінен түнгі өмір салтына көшеді;
- ағзада жинақталған су қорын тиімді пайдаланады.
Осындай бейімделулер ұлуларға қолайсыз маусымдар өткенше шыдамдылық танытуға мүмкіндік береді.
Анабиоз күйі
Жағдай тым ауырлап кетсе, ұлулар анабиоз күйіне, яғни ерекше тыныштық күйіне өтеді. Бұл механизм су жетіспеген кезде өмірін ұзартуға көмектеседі.
Анабиоздың ең маңызды кезеңдері:
- Ұлу денесін толықтай бақалшағына тартып, ауыз жағын шырыш пен әктен жасалған тығыз «қақпақпен» жабады. Бұл ылғалдың сыртқа кетуін тоқтатып, сыртқы ортаның әсерінен қорғайды.
- Бақалшақтың ішінде зат алмасу қарқыны қатты баяулайды. Ағза энергияны үнемдеп, ең төменгі деңгейде жұмыс істейді.
- Мұндай жағдайда моллюск бірнеше аптадан бірнеше айға дейін жата алады. Алғашқы жаңбыр жауғанда, ұлу оянып, қайтадан белсенді тіршілікке көшеді.
Анабиоз – көптеген түрлердің эволюциясында тиімділігін дәлелдеген ерекше стратегия.
Мінез-құлық және мекен ету ортасы
Ұлулар көбінесе ылғалы көбірек болатын жерлерді таңдайды немесе жапырақ астына, жарықтарға, көлеңкеге тығылады. Олардың мінез-құлқы ылғал жоғалтуды азайтуға және тіршілікке қолайлы жағдайды сақтауға бағытталған.
Басты мінез-құлықтық бейімделулерге жатады:
- белсенділігі негізінен түнде немесе таңертең ауа ылғалды болған кезде артады;
- ұзақ ылғал сақталатын қою өсімдіктер арасын паналайды;
- күн көзінен қорғану үшін індер, шұңқырлар мен басқа табиғи паналарды пайдаланады;
- жасырынып, бір-біріне жақын жиналуы микроклиматты сақтауға септігін тигізеді;
- алғашқы жаңбырдың белгілерін тез аңғарып, тығылған жерінен бірден шығады.
Мұндай мінез-құлықтың арқасында ұлулар қолайлы мезгілді күтіп, құрғақшылықтан кейін тез қалпына келеді.
Ұлулардың ұзаққа созылған құрғақшылықты еңсеру қабілеті – табиғаттағы ерекше бейімделудің айқын мысалы. Олардың физиологиялық және мінез-құлықтық ерекшеліктері ресурстарды үнемдеп, сусызданудан сақтанып, тіпті өте күрделі жағдайда да тіршілік етуге мүмкіндік береді. Бұл жаратылыстар табиғаттың шексіз қиялы мен күрделі тапсырмалардың да өзіндік шешімі болатынын дәлелдейді.
