Жануарлар шөлді қалай кесіп өтеді

Шөлдер Жер бетінің орасан аумақтарын алып жатыр және олар тіршілік етуге ең қолайсыз мекендердің бірі саналады. Күндізгі уақытта ыстық шектен тыс жоғарылап, түнде температура күрт төмендейді. Ресурстар шектеулі болғандықтан, тірі қалу үшін ерекше бейімделгіштік қажет. Осындай ортада өмір сүретін жануарлар күшін сақтап, ұзақ қашықтықтарды еңсеру үшін түрлі айла-тәсілдер қалыптастырды. Олардың мінез-құлқын және биологиялық ерекшеліктерін қарастыру арқылы бұл құбылысты түсінуге болады.

Қозғалыстың ерекшеліктері

Шөл арқылы жүру көп энергияны қажет етеді. Жануарлар бұған қарсы тұру үшін әртүрлі бейімделу жолдарын дамытты.

1. Түйелер сусыз ондаған шақырым жүре алады. Олардың ағзасы суды ұзақ уақыт бойы сақтап, дене температурасын зиянсыз өзгертеді. Бұл қасиет ыстық құмды кеңістікті еркін кесіп өтуге мүмкіндік береді.
2. Шөл түлкілері көбіне түнде қозғалады. Үлкен құлақтары дене қызуын түсіруге көмектеседі, ал жұмсақ табандары ыстық құмда жеңіл жүруге жағдай жасайды. Мұндай мінез-құлық ағзаны артық қызудан қорғайды.
3. Газельдер таңертеңгі және кешкі салқын кезде ғана көшеді. Күндіз көлеңкеде жасырынып, күшін сақтайды. Бұл тәсіл энергияны үнемдеуге және суды артық жоғалтпауға көмектеседі.

Шөлді кесіп өтудің түрлі жолдары бар, бірақ барлығының мақсаты – күшті сақтау және ыстықтың әсерін азайту. Жануарлар қатаң ырғаққа бағына отырып тіршілігін жалғастырады.

Су мен азық іздеу

Шөлді кесіп өту кезінде басты қиындық – ылғалдың жетіспеуі. Сондықтан көптеген түрлер ерекше бейімделу әдістерін қалыптастырған.

Мұндай әдістерге мыналар жатады:

• түйелер сияқты ағзада суды сақтау;
• құрамында су мол өсімдіктермен қоректену;
• жыртқыштардағыдай олжадан ылғал алу;
• таңғы шықты өсімдіктерден немесе жер бетінен пайдалану.

Бұл тәсілдер жануарларға ең қолайсыз ортада да өмір сүруге мүмкіндік береді. Ылғалдың ең аз мөлшерін қолдана білу оларды бейімделудің шебері етеді.

Ыстық пен суықтан қорғану

Температураның күрт ауытқуы жануарларды ағза жағдайын сақтау жолдарын іздеуге мәжбүрлейді. Біреулері аптап ыстыққа, енді біреулері түнгі суыққа бейімделді.

1. Кесірткелердің қабыршағы күн сәулесін шағылыстырып, артық қызудан қорғайды. Күндіз олар қозғалысты азайтып, энергияны үнемдейді. Бұл қауіпті ыстықты жеңіл өткеруге көмектеседі.
2. Түнде кеміргіштер інге жасырынғанды жөн көреді. Жерасты мекенінде температура тұрақтырақ болып, денені суықтан сақтайды.
3. Кейбір құстар тыныс алуын реттеп, судың булануын азайтады. Олар ұшуды да салқын мезгілдерге таңдап, артық қызудан сақтанады.

Бұл бейімделулер климатқа төтеп берудің азық табумен қатар маңызды екенін дәлелдейді. Онсыз шөлді ешбір жануар еңсере алмас еді.

Әлеуметтік мінез-құлық пен қоныс аудару

Барлық жануарлар шөлді жалғыз еңсере алмайды. Кейбір түрлер тірі қалу мүмкіндігін арттыру үшін топтық стратегияларды қолданады.

Мұндай мысалдарға жататындар:

• азықты бірге іздеу және жыртқыштан қорғану үшін үйірмен жүру;
• су көздеріне жыл сайын қайтып оралуға мүмкіндік беретін ұжымдық жадыны пайдалану;
• топты ең қиын аймақтардан бастап өтетін басшыны таңдау;
• салқын сақталатын паналарды бірге пайдалану.

Ортақ күш салу шөлді кесіп өтуді қауіпсіз әрі болжамды етеді. Әлеуметтік мінез-құлық шектен тыс ортада тірі қалуда маңызды рөл атқарады.

Жануарлар шөлді физиологиялық ерекшеліктердің, мінез-құлық стратегияларының және әлеуметтік ұйымның үйлесімі арқылы кесіп өтеді. Олардың судың тапшылығына және температураның қатты ауытқуына төтеп беру қабілеті таңғалдырады әрі төзімділікті зерттеуге мысал болады. Мұндай бейімделулер табиғаттың ең күрделі жағдайда да өмірді сақтап қалуға жол табатынын көрсетеді. Адам осыны бақылай отырып, бейімделудің және табиғатпен үйлесімді өмір сүрудің құндылығын жақсырақ түсінеді.