Жартасты таулар туралы 20 қызықты деректер

Тау жоталары табиғаттың ғана емес, бүкіл континенттің климаты мен тіршілігіне әсер ететін маңызды географиялық құрылымдардың бірі саналады. Олар табиғи шекаралар мен су айырықтарын қалыптастырып қана қоймай, көптеген жануарлар мен өсімдіктерге мекен етеді. Солардың ішіндегі ең әйгілі әрі ірі жоталардың бірі – Солтүстік Америкадағы Скалист таулары. Бұл таулар өзінің биік шыңдарымен, терең аңғарларымен және алуан түрлі тіршілігімен көпшілікті таңғалдырады. Скалист жоталары кең аумақты алып жатыр және оның ерекшеліктері көп зерттеушілер мен саяхатшылардың назарын аударады. Төменде осы керемет тау жүйесіне қатысты 20 қызықты мәліметпен таныса аласыздар.

1. Скалист таулары Канададағы Британдық Колумбиядан бастап АҚШ-тың Нью-Мексико штатына дейін шамамен 5000 шақырымға созылып жатыр. Бұл – жер бетіндегі ең ұзын тау жүйелерінің бірі.
2. Орташа биіктігі 2000–3000 метр аралығында, ал кейбір шыңдары 4000 метрден асып түседі. Ең биік нүктесі – Колорадо штатындағы Элберт тауы.
3. Таулардың жасы шамамен 55–80 миллион жыл деп есептеледі. Олар литосфералық плиталардың қозғалысынан пайда болған.
4. Қаншалықты көне болғанымен, Скалист таулары әлі де геологиялық процестердің әсеріне ұшырап келеді. Жел, су және мұздықтар олардың бедерін үнемі өзгертіп отырады.
5. Таулы аймақта көптеген ұлттық парктер мен қорықтар орналасқан. Солардың ішінде Йеллоустоун, Банф және Глейшер ерекше танымал.
6. Аймақтағы климат әртүрлі – ол ендікке, биіктікке және беткейдің бағытына байланысты өзгереді. Кей жерлерге жылына 500 мм, ал кейбір өңірлерге 1000 мм-ден астам жауын-шашын түседі.
7. Скалист таулары материктің су айырығы қызметін атқарады. Мұндағы өзендер Атлант және Тынық мұхиттарына қарай ағып жатады.
8. Ландшафт құрамына мұздықтар, көлдер, қылқан жапырақты ормандар, альпілік шалғындар мен тастақты жазықтар кіреді. Бұл – флора мен фаунаның дамуына қолайлы жағдай туғызады.
9. Таулы мекенде аю, бұлан, қар ешкісі мен пума сияқты ірі сүтқоректілер тіршілік етеді. Олардың кейбір түрлері сирек кездесетіндіктен қорғауға алынған.
10. Өсімдіктер әлемі шырша, майқарағай, қарағай, самырсын және альпілік гүлдермен ерекшеленеді. Биік тауда өсуге бейімделген түрлер де аз емес.
11. Көптеген байырғы үндіс тайпалары бұл тауларды азық, емдік шөптер мен рухани күштің көзі ретінде пайдаланған. Скалист жоталары олардың мифологиясы мен дәстүрлерінде үлкен орын алған.
12. XIX ғасырда еуропалық қоныстанушылар келгеннен кейін, алтын, күміс және көмір өндіру басталды. Бұл кен орындарының айналасында шахталар мен кенді елді мекендер қалыптасты.
13. Таулы өткелдер арқылы темір жолдар тартылып, АҚШ пен Канададағы батыс өңірлерді игеруге жол ашты. Кейбір бағыттар қазіргі таңда да туристік пойыздар ретінде жұмыс істеп тұр.
14. Қыста Скалист таулары қысқы спорт түрлері үшін орталыққа айналады. Аспен мен Вейл сынды курорттар бүкіл әлемге әйгілі.
15. Бұл аймақ геология, экология және климаттың өзгеруі бойынша ғылыми зерттеулер үшін таптырмас орын. Мұнда ауа температурасы, жауын-шашын және мұздықтардың еруі мұқият тіркеледі.
16. Көптеген шыңдар мен аңғарлар үндіс атауларымен аталады. Бұл – байырғы халықтармен байланыс пен тарихи маңыздылықты сақтап қалудың бір жолы.
17. Жабайы әрі алыс аймақтар бола тұра, экожүйе қауіп-қатерден ада емес. Климаттың өзгеруі, ормандардың кесілуі, лас қалдықтар мен бөтен түрлер экологиялық тепе-теңдікті бұзып жатыр.
18. Кей өңірлерден көне дәуір жануарлары мен өсімдіктерінің қазба қалдықтары табылған. Бұл мәліметтер арқылы ғалымдар Солтүстік Американың ертедегі табиғатын қалпына келтіруге тырысады.
19. Тауға шығу тәжірибе мен жақсы дене дайындығын қажет етеді. Көптеген бағыттар тік жартастардан, шөгінділер мен мұздықтардан өтеді.
20. Скалист таулары – табиғаттың ғана емес, шабыттың да қайнар көзі. Оның сұлулығы мен асқақтығы суретшілердің, ақындардың және композиторлардың шығармаларында көрініс табады.

Скалист таулары – жай ғана географиялық нысан емес, өзіндік тарихы мен биосферасы бар ерекше дүние. Олар ауа райын реттеп, өзендерді нәрлендіріп, мыңдаған тіршілік иесіне мекен болады. Бұл тау жүйесі ғылым, мәдениет және туризм үшін де маңызды. Табиғат байлығына құрметпен қарау – оны болашақ ұрпаққа аманаттап қалдырудың кепілі. Жабайы табиғат пен адамзат тарихының тоғысқан жері ретінде Скалист таулары әрқашан таңдануға тұрарлық болады.