Жазбаша медицина қашан пайда болды?

Медицина тарихы адамзат өркениетінің ең көне кезеңдеріне барып тіреледі. Алғашында емдеу тәсілдері ауызша жеткізіліп, ұрпақтан ұрпаққа өтіп отырды және табиғатты бақылау мен тәуіптердің тәжірибесіне негізделді. Уақыт өте келе білімді сақтау мен жүйелеу үшін оны жазбаша түрде бекіту қажеттігі туындады. Сол сәттен бастап ауызша дәстүрлер біртіндеп аурулар мен емдеу жолдары сипатталған жазбаларға айналды. Бұл қадам ғылымға негізделген медицинаның іргетасын қалаған аса маңызды кезең болды.

Ежелгі мұралар

Медициналық сипаттағы алғашқы жазба деректердің бірі шумерлердің сына жазулы тақтайшалары болып саналады. Олар б.з.д. III мыңжылдыққа жатады және шөптермен емдеу тәсілдері мен діни рәсімдер туралы мәліметтер береді. Мұндай мәтіндер адамдардың сол дәуірде-ақ тәжірибесін жүйелеуге тырысқанын дәлелдейді.

Бұл жазбалардың негізгі ерекшеліктері мыналар:

• нақты аурулар мен белгілерінің сипатталуы;
• дәрілік өсімдіктер мен оларды қолдану жолдарының жазылуы;
• медициналық білімнің магиялық тәжірибелермен ұштасуы;
• жрецтен шәкіртіне берілетін рецептердің сақталуы.

Сондықтан жазбаша медицинаның алғашқы қадамдары діни сенімдермен тығыз байланысты болды.

Мысыр папирустары

Ежелгі Мысыр медициналық жазбалардың басты орталықтарының бірі болды. Мұнда дәрігерлік білім папирустарға жазылып, олардың кейбірі бүгінгі күнге дейін жетті. Бұл деректер жүйелілігімен және мазмұнының байлығымен ерекшеленеді.

1. Б.з.д. шамамен 1550 жылдары жазылған Эберс папирусында 800-ден астам рецепт бар. Онда ішкі ағзалар аурулары, шөптер мен минералдар арқылы емдеу тәсілдері баяндалған.
2. Эдвин Смит папирусы хирургиялық әдістерге арналған. Онда жарақаттарға жасалған бақылаулар және оларды өңдеу тәсілдері келтірілген.
3. Басқа жазбаларда гигиена мен аурулардың алдын алу туралы мәліметтер бар. Бұл мысырлықтардың өмір салты мен денсаулық арасындағы байланысты түсінгенін көрсетеді.

Бұл деректер ежелгі Мысыр медицинасының жоғары деңгейде болғанын дәлелдейді.

Үндістан мен Қытай

Азия елдерінде жазбаша медицина ерте қалыптасқан. Үнді дәстүрінде білім Аюрведа мәтіндерінде сақталса, Қытайда жазылған трактаттар шығыс медицинасын негіздеді.

Бұл дереккөздердің маңызды ерекшеліктері:

• Үндістанда философия, медицина және этика біріктірілген еңбектер жасалды;
• Қытайда пульс, диагностика және инемен емдеу туралы деректер қамтылды;
• тек емдеу ғана емес, аурудың алдын алу жолдары да көрсетілді;
• жазбалар мектептер арқылы таралып, медициналық әулеттердің қалыптасуына ықпал етті.

Бұл дәстүрлер көптеген елдердің медициналық жүйесіне әсерін тигізді.

Антикалық жетістіктер

Антикалық дәуірде жазбаша медицина жаңа деңгейге көтерілді. Грекия мен Рим дәрігерлік білімнің орталығына айналып, мұнда тәжірибе ақылға негізделген сипат алды.

1. Гиппократ білімді жүйелеп, медициналық еңбектер корпусын жасады. Оның жазбаларында аурулар табиғи себептерден туындайды деген ой басым болды.
2. Рим дәрігері Гален грек идеяларын дамытып, ондаған еңбек жазды. Бұл еңбектер орта ғасырдағы Еуропада сақталып, медициналық білімнің негізіне айналды.
3. Антикалық дәстүрде бақылау мен логикаға үлкен мән берілді. Бұл ғылыми тәсілдің қалыптасуына жол ашты.

Осылайша, антикалық кезең медицинадағы мистикалық түсініктерден ғылыми көзқарасқа көшу кезеңі болды.

Жазбаша медицина көне дәуірде пайда болып, түрлі құрлықтарда біртіндеп жетілдірілді. Шумер тақтайшаларынан бастап антикалық трактаттарға дейін адамзат білімді жазып, оны кейінгі ұрпаққа жеткізіп отырды. Бұл мәтіндер ғасырлар бойы жиналған тәжірибені сақтап, қазіргі ғылымға жол ашты. Жазбаша деректердің арқасында медицина әдет-ғұрыптар жиынтығынан бақылау мен талдауға сүйенген білім жүйесіне айналды.