Жер бетінде ауылдардан гөрі қалалар қашан көбірек болды?

Мыңдаған жылдар бойы адамзат өзіне қолайлы қоныстар құрып, оларды біртіндеп ірі елді мекендерге айналдырды. Бұрынғы замандарда адамдардың көпшілігі ауылда тұрып, жер өңдеумен және мал шаруашылығымен айналысты, ал қала – сирек кездесетін әрі сән-салтанаттың белгісі болатын. Дегенмен, өркениеттің дамуы қалалар мен ауылдардың сандық арақатынасын түбегейлі өзгертті. Жаһандық урбанизация, индустрияландыру және техникалық ілгерілеу барысында көптеген елдер мен өңірлерде қалалар саны ауылдардан асып түсті. Қалалардың ауылдардан көп болған тарихи сәті қашан орын алды және осы өзгеріске қандай факторлар әсер етті?

Ауылдан қалаға – тарих жолы

Тарихтың алғашқы кезеңдерінде адамдардың басым бөлігі шағын елді мекендерде тұрып, табиғатқа тәуелді өмір сүрді. Тек қолөнер мен сауда дамыған кезде ғана ірі қалалық орталықтардың қалыптасуына алғышарттар пайда болды.

• адамдар алдымен өзен-көлдердің жағасына және құнарлы жерлерге қоныстанды, себебі азық-түлік табу оңай болды;
• ежелгі өркениеттер – Мысыр, Месопотамия мен Қытай – алғашқы ірі қалалар мен дамыған инфрақұрылымды елдер ретінде тарихта қалды;
• жазудың, діни орталықтардың және сауданың пайда болуы елді мекендердің өсуіне, әрі олардың қалаға айналуына себепші болды;
• ұзақ уақыт бойы қалалар сирек кездесетін ерекше құбылыс еді, ал халықтың басым бөлігі ауылдық жерде өмір сүрді.

Қалалардың басымдығына көшу тек қоғамдағы және экономикадағы ірі өзгерістер арқылы мүмкін болды.

Урбанизация дәуірі және демографиялық бетбұрыс

Қалалардың санының қарқынды өсуі жаңа заман басталғаннан кейін ерекше байқалды, әсіресе өнеркәсіптік революция кезінде. Зауыттар мен фабрикалардың ашылуы көп жұмыс күшін қажет етіп, ауылдан қалаға жаппай көшу басталды.

1. XVIII–XIX ғасырлардағы өнеркәсіптік революция Еуропа мен Солтүстік Америкада халықтың жаппай қалаға қоныс аударуына түрткі болды. Қалаларда жаңа жұмыс орындары ашылып, ғылым мен мәдениет дамыды, мектептер, ауруханалар мен театрлар салынды.
2. XX ғасырда урбанизация әлемнің барлық дерлік аймақтарына тарады. Азия, Африка және Латын Америкасында ірі мегаполистердің өсуі бұрын-соңды болмаған деңгейге жетті, ауылдық жерлер біртіндеп босап қалды. Көптеген елдерде қалалар экономикалық әрі мәдени орталыққа айналып, жастар мен білікті мамандар осында ұмтылды.
3. Демографиялық бетбұрыс XXI ғасырдың басында орын алды. БҰҰ деректеріне сәйкес, 2007–2008 жылдары әлемде қала халқы алғаш рет ауыл халқы санынан асып түсті. Яғни, енді адамдардың басым бөлігі ауылда емес, қалада тұратын болды.
4. Жер шарында қалалардың ауылдардан көп болуы елді мекендердің бірігуі, қалалардың кеңеюі және жаңа урбанистік аймақтардың пайда болуы арқылы жүзеге асты. Кейбір елдер бұл үрдісті әдейі ынталандырды, өйткені өмір сүру сапасын көтеру мен экономикалық дамуды қамтамасыз ету маңызды еді.

Бұл тарихи сәт адамзат тарихындағы жаңа дәуірдің басталуын көрсетеді. Көпшіліктің өмір салты, құндылықтары мен басымдықтары өзгерді.

Урбанизацияның себептері мен салдары

Қалаларға халықтың жаппай шоғырлануы мен олардың санының артуы түрлі факторлардың өзара әсерінің нәтижесі болды. Урбанизация экономикаға, экологияға, мәдениетке және адамдардың ой-санасына тікелей ықпал етті.

• қалалар білім алуға, мансап құруға және жаңа технологияларға қол жеткізуге көбірек мүмкіндік береді;
• ірі қалаларда медициналық қызмет, кәсіпкерлік пен шығармашылықпен айналысу әлдеқайда жеңіл;
• урбанизация инфрақұрылым, көлік және байланыс саласының дамуына жол ашты, бұл жалпы тұрмыс деңгейін арттырды;
• қалалардың өсуі экологиялық мәселелерге әкелді, мысалы, ауаның ластануы, жасыл аймақтардың азаюы және ресурстарды көп тұтыну.

Қазіргі таңда қалалар – тек қоныс емес, идеялар, инновациялар мен адамдардың қарым-қатынасы орталығы. Бүгінгі заманда көпшілік өз болашағын қаламен байланыстырады.

Жер бетінде қалалар саны ауылдардан асқан кезең – адамзат өркениетінің дамуындағы аса маңызды белес болды. Урбанизация қоғам құрылымын өзгертті, ғылыми-техникалық прогресті жеделдетті және мәдениетке ықпал етті. Енді көпшілік үшін қалалық өмір жаңа мүмкіндіктермен, қарқынмен және келешекпен тығыз байланысты. Алдағы уақытта қалалардың дамуы мен олардың қоғамдағы рөлі ғылым мен саясатта, сондай-ақ әр адамның өмірінде өзекті тақырып болып қала бермек.