Жер сілкінісі туралы 38 қызықты деректер

Жер сілкіністері — табиғаттағы ең күшті әрі жойқын құбылыстардың бірі. Олар миллиондаған адамның өміріне әсер етеді және ғалымдар мен қарапайым адамдардың қызығушылығын тудырады. Бұл құбылыстың себептері мен салдарын түсіну қауіпті азайту мен алдын алу шараларын жоспарлауға көмектеседі. Тарихта көптеген ірі жер сілкіністері тіркеліп, ландшафтты өзгертіп, халықтың тағдырын анықтаған. Бұл мақалада жердің ішкі сырларын ашатын, аз белгілі және таңқалдыратын фактілер жинақталды.

1. Жер сілкіністері литосфералық плиталардың қозғалысынан туындайды. Бұл плиталардың соқтығысуы, бір-бірінен аулақтауы немесе астына сүңгіп кетуі кезінде кернеу жиналып, кенеттен босатылады.
2. Тарихтағы ең қуатты жер сілкінісі 1960 жылы Чилиде болды. Оның магнитудасы 9,5 баллға жетіп, жойқын қирандылар мен цунамиге әкелді.
3. Ірі сілкіністердің көпшілігі Тынық мұхитының «отты сақинасы» деп аталатын аймағында болады. Бұл жерде ондаған литосфералық плиталар шекарасы орналасқан.
4. Сейсмикалық толқындар екі түрге бөлінеді — ілгері және көлденең толқындар. Ілгері толқындар — P-Толқындар, олар тез тарайды, ал көлденең толқындар — S-Толқындар, олар баяу жүреді және ең көп қирауға себеп болады.
5. Сейсмометр деп аталатын құралдар жер қыртысының тербелістерін тіркеп, сілкіністің күшін мен орнын анықтауға мүмкіндік береді.
6. Кейбір өңірлерде жер сілкіністері белгілі бір циклмен қайталанады. Бұл жер қыртысындағы кернеудің жиналып, босатылу үдерісіне байланысты.
7. Магнитудасы 2,0 баллдан төмен сілкіністер микрозілзалалар деп аталып, әдетте адам сезбейді. Дегенмен олар жер қыртысының ішкі процестерін зерттеуге көмектеседі.
8. Жер сілкіністерінің ошағы бірнеше километрден жүздеген километрге дейінгі тереңдікте орналасады. Терең сілкіністер беткі қабатқа аз зиян келтіреді.
9. Сілкіністер таулы аймақтарда құлау мен сел жүруді туғызуы мүмкін, бұл апаттың ауырлығын арттырады.
10. Кейбір сілкіністер ликвация деп аталатын құбылысты тудырады. Онда қатты топырақ сұйыққа айналып, ғимараттарға үлкен қауіп төндіреді.
11. Антарктидада жер сілкіністері сирек кездеседі, себебі плиталар қозғалысы баяу және тұрақты.
12. Ең ұзақ жер сілкінісі 2011 жылы Жапонияда болды. Ол шамамен алты минутқа созылып, қалыптыдан әлдеқайда ұзақ болды.
13. Мұхиттағы жер сілкіністері цунами тудыруы мүмкін. Мұндай толқындар мыңдаған шақырымды өтіп, жағалауларды бүлдіреді.
14. Жер қыртысындағы жарықтар жүздеген километрге созылады. Сол сызықтар бойымен блоктар қозғалып, сілкініс пайда болады.
15. Кейбір жануарлар, мысалы пілдер мен жыландар, сілкініс басталмас бұрын бірнеше сағат бұрын сезінеді. Олар магниттік өрістегі өзгеріс пен дірілді анықтай алады.
16. Ғалымдар GPS және ғарыштық технологияларды пайдаланып, жер қыртысының жылжуын бақылайды. Бұл сейсмикалық оқиғаларды болжауға көмектеседі.
17. Ежелгі заманда жер сілкіністерін құдайлардың ашуы немесе жер астындағы алыптардың қозғалысы деп түсінген.
18. Жер сілкіністері тек Жерде ғана емес, Ай мен Марста да тіркелген. Дегенмен олардың сипаты мен қарқыны өзгеше.
19. 1700 жылы Тынық мұхитында ірі сілкініс болды. Ол Япония жағалауына дейін жеткен цунамиге себеп болған. Бұл оқиға тарихи деректер мен радиоуглерод талдауларымен расталған.
20. Табиғи және техногендік сілкіністер болады. Соңғылары адамның әрекеті — мысалы, кен өндіру немесе гидравликалық жарықтық — салдарынан пайда болады.
21. Сейсмикалық белсенді аймақтарда арнайы ғимараттар салынған. Олар жер сілкінісінің соққысын азайтуға арналған технологиялармен жабдықталған.
22. Кей жер сілкіністері кезінде жер астынан радон газы бөлініп шығады. Бұл құбылыс сейсмикалық белсенділіктің алдын-ала белгісі болуы мүмкін.
23. Өткен ғасырда жер сілкінісінің қуатын анықтау үшін Рихтер шкаласы ойлап табылды. Бұл шкала энергия мөлшерін көрсетеді.
24. Қазіргі зерттеулерде моменттік магнитуда шкаласы қолданылады, ол сілкіністің нақты қуатын дәлірек көрсетеді.
25. Кейде сілкіністер бірнеше күн немесе апта бойы қатар болады. Мұндай оқиға сейсмикалық ошақ деп аталады.
26. Ең көп қазаға себеп болатын — толқындар емес, олар туғызған қираулар, өрттер мен су тасқындары.
27. Кейбір елдерде жер сілкінісінен бірнеше секунд бұрын ескерту жүйелері жұмыс істейді. Бұл халықты уақытында хабардар етуге мүмкіндік береді.
28. Ғалымдардың кейбіреулері жер сілкіністері Жердің тартылыс күшіндегі өзгерістерге әсер етуі мүмкін деп есептейді.
29. Үлкен сілкіністерден кейін қосымша апаттардың болуы ықтималдығы артады. Бұл литосферадағы кернеудің қайта бөлінуіне байланысты.
30. Вулкандық жер сілкіністері магманың қозғалысымен байланысты және көбінесе атқылау алдындағы белгі болып табылады.
31. Ғалымдар жер сілкіністерінен бұрын жер асты су деңгейінің өзгеретінін анықтады.
32. Кейбір өңірлерде топырақтың мінез-құлқын зерттеу мақсатында жасанды сілкіністер жасалады.
33. Кейде жер сілкіністерін үлкен метеориттің немесе ғарыш денесінің түсуі тудырады.
34. Жапонияда ғимараттар сілкіністің дірілін сіңіретін амортизаторларға орнатылған ерекше жүйемен салынған.
35. Жер сілкіністері Жердің магнит өрісіне әсер етіп, уақытша өзгерістер туғызады.
36. Тарихта сілкініс өзен арнасын өзгертіп, жаңа көл пайда болған жағдайлар бар.
37. Кей ғалымдар жер сілкіністері мен күн белсенділігінің арасында байланыс бар деп ойлайды, бірақ бұл әлі дәлелденген жоқ.
38. Халықты жер сілкінісіне дайындық және дұрыс іс-әрекет етуге үйрету өмір сақтап, залалды азайтуға көмектеседі.

Жер сілкіністері туралы зерттеулер тереңдей түсіп, ғаламшарымыздың ішкі құрылысын жақсы түсінуге мүмкіндік береді. Қазіргі заманғы технологиялар қауіп-қатерді едәуір төмендетуге септігін тигізеді. Халықтың дайындық деңгейін арттыру маңызды болып қала береді. Ғылым мен практика бірігіп, табиғи апаттарға қарсы тиімді шаралар жасауға бағытталған. Алдағы уақытта жаңа ашылымдар мен әдістер сілкіністерді дәл болжауға және алдын алуға жол ашады.