Жер тарихында неше рет мұз басу дәуірі болған

Жер планетасының климаттық тарихы терең әрі күрделі. Уақыт өте келе ауа райы бірде жылып, бірде күрт суытатын кезеңдерді бастан өткерген. Осындай суық фазаларда материктер мен мұхиттардың үлкен бөліктері мұз қабатымен жабылып отырған. Мұндай уақыт аралықтары ғылымда мұз басу дәуірі немесе мұздық кезеңдері деп аталады. Бұл кезеңдер рельефтің өзгеруіне, тіршілік формаларының эволюциясына және су айналымының құрылымына айтарлықтай әсер еткен. Жер неше рет мұздану кезеңдерін өткерген деген сұраққа нақты жауап беру үшін ғалымдар геологиялық жазбаларды, изотоптық деректерді және қазба қалдықтарын зерттейді.

Мұз басу дәуірі деген не

Мұз дәуірі деп ұзаққа созылатын әрі тұрақты мұз қабаттары бар кезеңді атайды. Бұл кезеңде Жер бетінің үлкен бөлігі, әсіресе полярлық аймақтар, мұзбен жабылады. Мұндай дәуірлердің ішінде салыстырмалы жылы – межмұздық кезеңдер де болады.

• мұз дәуірлерінде температура орташа деңгейден едәуір төмен болады;
• теңіз деңгейі күрт төмендеп, құрлықтар кеңейе түседі;
• климаттық белдеулер оңтүстікке немесе экваторға ығысады;
• жануарлар мен өсімдіктер тіршілігі күрт өзгеріп, кейбір түрлер жойылып кетеді;
• мұздықтар ландшафтты өзгертеді, фьордтар, мореналар, мұздық аңғарлар қалыптасады;
• тіршілік табиғи ортаға бейімделуге мәжбүр болады.

Мұндай табиғи құбылыстар геология мен биология эволюциясына тікелей ықпал еткен.

Жер тарихындағы мұз дәуірлері қанша рет болған

Ғалымдар кем дегенде бес негізгі мұз дәуірін анықтап отыр. Бұл дәуірлердің әрқайсысы миллиондаған жылдарға созылып, ғаламдық ауқымдағы өзгерістерге әкелген.

1. Гурон мұз дәуірі шамамен 2,4 миллиард жыл бұрын басталған. Ол атмосферадағы оттегі мөлшерінің артуымен тұспа-тұс келген алғашқы ғаламдық мұздану кезеңі болды.
2. Стёрт мұздануы 720 миллион жыл бұрын басталып, Жердің түгелге жуық беті мұзбен жабылуы мүмкін деген болжам бар. Бұл кезеңді кейде «Снежный шар Жер» деп те атайды.
3. Мариноан мұздануы 650 миллион жыл бұрын болған және ол да планетаның түгелдей дерлік мұз басуына себеп болған. Осы мұзданудан кейін тіршілік формалары күрт көбейіп, кембрий жарылысы басталды.
4. Анд-сахара мұздануы шамамен 450 миллион жыл бұрын орын алды. Бұл кезеңде оңтүстік жарты шардың үлкен бөлігін мұз жапқан.
5. Соңғы және ең танымал мұз дәуірі – плейстоцен кезеңі, ол шамамен 2,6 миллион жыл бұрын басталып, әлі де жалғасып жатыр. Бұл кезеңде мұздықтар бірнеше рет алға жылжып, кейін шегініп отырған. Соңғы шарықтау шегі 20 мың жыл бұрын болған.

Бұл мұздану кезеңдерінің барлығы геологиялық дәлелдермен, мұз қалдықтарымен және қазба жазбаларымен расталған.

Мұз дәуірлерінің басталуына не себеп

Жер климатында мұздану сияқты күрделі өзгерістерге түрлі факторлар әсер етеді. Олар өзара ықпалдасып, суыту процестерін күшейтуі мүмкін.

• Жер осінің көлбеу бұрышы күн сәулесінің таралуына әсер етеді;
• планетаның орбиталық траекториясының өзгеруі маусымдық температураны реттейді;
• атмосферадағы көмірқышқыл газының мөлшері Жердің жылу ұстау қабілетіне ықпал етеді;
• материктердің орналасуы мұхит ағыстарының бағытын өзгертеді;
• жанартаулардың күшті атқылауы климатты уақытша салқындата алады;
• тау жүйелерінің пайда болуы ауа ағыны мен жауын-шашын мөлшерін өзгертеді.

Бұл себептер Жер климатының өзгергіш екенін және сыртқы факторларға өте сезімтал екенін дәлелдейді.

Мұз дәуірлерінің ерекшеліктері

Барлық мұздану кезеңдері бірдей емес. Әрқайсысының өзіне тән географиялық, климаттық және биологиялық ерекшеліктері бар.

1. Ең ұзақ мұздану кезеңі Жердің алғашқы даму кезеңдерінде болды. Ол атмосфералық оттегінің артуына және микроағзалардың жойылуына әсер етті.
2. Кейбір мұз дәуірлерінде экваторға дейінгі аумақтар мұзбен жабылған. Бұл Жердің толығымен мұз қабатында болғанын білдіреді.
3. Плейстоцен дәуірінде мұздықтар бірнеше рет алға жылжып, қайта шегінген. Бұл табиғат ландшафтының қатты өзгеруіне себеп болды.
4. Мұз дәуірінде теңіз деңгейі 120 метрге дейін төмендеп, құрлықтар кеңейіп отырған. Бұл жануарлардың бір аймақтан екінші аймаққа көшуіне мүмкіндік берген.
5. Межмұздық кезеңдерде адамзаттың кең таралуы орын алған. Homo sapiens түрі дәл осындай жылы кезеңдерде жаңа аймақтарды игерген.

Осы ерекшеліктер мұз дәуірлерінің Жер тарихындағы маңызын тереңірек түсінуге көмектеседі.

Жер климатының тарихы мұз дәуірлерімен тығыз байланысты. Бұл кезеңдер планетаның келбетін, тіршілік құрылымын және климаттық жүйелердің тұрақтылығын қалыптастырды. Өткен климаттық өзгерістерді зерттеу арқылы болашақта не болуы мүмкін екенін болжауға болады. Ғылыми мәліметтер мұз дәуірлерінің заңдылықтарын ашуға көмектесіп, адамзаттың табиғатқа деген жауапкершілігін арттырады. Мұндай білімдер климаттың тұрақтылығын сақтау мен экожүйені қорғауға бағытталған саналы қадамдарға негіз бола алады.