Жолбарыстар және олардың өмір салты туралы 40 қызықты деректер

Жабайы табиғатта адамды ежелден бері таңғалдырған әрі құрметке бөленген жыртқыштар бар. Солардың ішінде ең ірілерінің бірі әрі айбындысы – жолбарыс, яғни мысықтұқымдастардың ең алып өкілі. Бұл жануардың бейнесі көптеген халықтардың аңыздарында, мифтерінде және өнер туындыларында күш пен батылдықтың нышаны ретінде кездеседі. Дегенмен жолбарыстардың өмірі әлі күнге дейін құпияға толы, олардың мінез-құлқын ғалымдар әлі де зерттеп жүр. Жыртқыштың тіршілігі, ортаға бейімделуі мен адаммен байланысы – үлкен қызығушылық тудыратын тақырып. Төменде осы ғажайып жануарға қатысты қырық дерек берілген.

1. Жолбарыс – мысықтұқымдастар арасындағы ең ірі жыртқыш. Оның салмағы 300 килограмнан асады, ал құйрығымен қоса ұзындығы үш метрден артық болуы мүмкін.
2. Әр жолбарыстың жолақ өрнегі қайталанбас ерекше сипатқа ие. Бұл сурет адамның саусақ ізі сияқты жеке дара белгі саналады.
3. Жолақтар тек жүнінде емес, терісінде де бар. Сондықтан түгін қырып тастаса да өрнек сақталады.
4. Табиғатта жолбарыстар орта есеппен 10–15 жыл өмір сүреді. Ал торда олардың ғұмыры 25 жылға дейін жетеді.
5. Жолбарыстар тамаша жүзеді. Көптеген мысықтардан айырмашылығы, олар суды жақсы көреді.
6. Олар бірнеше шақырымдық су бөгеттерін еркін кесіп өтеді. Бұл қасиет оларға жаңа аумақтарды игеруге мүмкіндік береді.
7. Жолбарыстың табандары үнсіз қозғалысқа бейімделген. Жұмсақ жастықшалары дыбысты бәсеңдетіп, аңды байқатпай жақындауға жағдай жасайды.
8. Жолбарыстың көру қабілеті адамдікінен әлдеқайда жақсы. Олар қараңғыда және ымыртта анық көре алады.
9. Иіс сезуі иттердей өткір емес, бірақ олжасын табуға және өзге жолбарыстарды тануға жеткілікті.
10. Есту қабілеті өте дамыған, бұл тіпті ормандағы ең әлсіз дыбыстарды да естуге мүмкіндік береді.
11. Жолбарыстың жақ бұлшықеттері мен азу тістері аса мықты. Оның шағуы қатты теріні де, қалың сүйекті де оп-оңай бұзады.
12. Олар алға қарай 6 метрге дейін секіреді. Сондай-ақ 2 метрлік кедергіні оңай еңсереді.
13. Негізгі олжасы – ірі тұяқтылар. Әр аймақта олар бұғы, қабан, гаур немесе антилопа болуы мүмкін.
14. Жолбарыстар жалғыз аңшылық жасайды. Олжаға тығылып келіп, қапыда шабуылдайды.
15. Әр он аңшылық әрекеттің тек біреуі ғана сәтті аяқталады. Қалғаны сәтсіз өтеді.
16. Қарын тою үшін жолбарыс бір мезгілде 40 килограмға дейін ет жейді. Сәтті аңшылықтан кейін бірнеше күн аш жүре береді.
17. Әр жолбарыстың аумағы ондаған, кейде жүздеген шаршы шақырымды қамтиды. Әсіресе еркектер иелігін қызғыштай қориды.
18. Жерін белгілеу үшін олар иіс қалдырады және ағашты тырнап өтеді. Бұл белгі өзге жолбарыстарды ескертеді.
19. Еркек пен ұрғашы тек шағылыс кезінде ғана кездеседі. Жолбарыстарда отбасылық өмір жоқ.
20. Буаздық шамамен үш жарым айға созылады. Әдетте 2–4 жолбарыс баласы туады.
21. Төлдері соқыр әрі әлсіз болып дүниеге келеді. Көздері бір аптадан кейін ғана ашылады.
22. Анасы оларды екі жасқа дейін бағады. Осы уақытта оларды аң аулауға және тіршілік етуге үйретеді.
23. Жас еркектер аналарын ерте тастайды. Өйткені жаңа аумақ іздеуге мәжбүр болады.
24. Жолбарыстың табиғи жауы жоқтың қасы. Негізгі қауіп – адам және кейде басқа ірі жыртқыштар.
25. Адам жолбарыстарға басты қатер болып қала береді. Браконьерлік пен орманның жойылуы олардың санын күрт азайтты.
26. ХХ ғасырдың басында жолбарыстардың саны 100 мыңнан асқан. Қазір табиғатта небәрі 4 мыңдай ғана қалды.
27. Жолбарыстың бірнеше түр тармағы бар. Ең танымалдары – амур, бенгал, үндіқытай, суматра және малай жолбарыстары.
28. Каспий жолбарысы толығымен жойылып кеткен. Соңғы деректер ХХ ғасырдың ортасына жатады.
29. Амур жолбарысы ең солтүстікте мекендейді және суыққа ең төзімді. Ол Ресейдің Приморье өлкесінде тіршілік етеді.
30. Бенгал жолбарысы ең көп таралған түрі саналады. Негізгі бөлігі Үндістан мен Бангладеште өмір сүреді.
31. Жолбарыс мәдениетте маңызды орын алады. Азияда ол күш пен батылдықтың нышаны ретінде құрметтеледі.
32. Қытай күнтізбесінде жолбарыс жылы бар. Бұл жылы туғандар қуатты әрі тәуелсіз деп есептеледі.
33. Үнді мифологиясында жолбарыс – Дурга құдайшасының қасиетті жануары. Оның бейнесі ғибадатханаларда бейнеленеді.
34. Ресейде жолбарыс Приморье өлкесінің елтаңбасында бейнеленген. Бұл жануардың өңір үшін маңызын көрсетеді.
35. Жолбарыстардың генетикалық әртүрлілігі төмен. Бұл оларды аурулар мен орта өзгерістеріне әлсіз етеді.
36. Жолбарыстарды қорғау үшін халықаралық бағдарламалар жасалып, қорықтар ұйымдастырылды. Сондай-ақ браконьерлікке бақылау күшейтілді.
37. Зоопарктерде өсіру олардың санын сақтап қалуға көмектеседі. Дегенмен мұндай жолбарыстарды табиғатқа қайта жіберу қиын.
38. Экологтар жолбарысты негізгі түрлердің бірі деп санайды. Оларды қорғау – бүтін экожүйені сақтаумен тең.
39. Жолбарыстың жоғалуы табиғат тепе-теңдігінің бұзылуына әкеледі. Бұл тұяқтылар мен басқа жануарлардың санын өзгертеді.
40. Жолбарыстарды сақтау – сирек түрді қорғау ғана емес, сонымен бірге Жердің экологиялық тепе-теңдігін сақтау жолы.

Жолбарыс – Жер бетіндегі ең ғажайып тіршілік иелерінің бірі. Оның өмірі сұлулық, қуат пен нәзіктікке толы. Бұл жыртқыштың тағдыры адам әрекетіне тікелей байланысты. Табиғатты қорғау жолбарыстарды ғана емес, жалпы жабайы әлемнің үйлесімін сақтауға мүмкіндік береді.